مگس میوه مدیترانه ای یکی از آفات مخرب جهان است که به بیش از 300 گونه گیاهی مختلف از جمله درختان میوه مانند درختان هلو، زرد آلو و انار حمله می کند. مبدا اصلی این آفت شرق آفریقاست و در سال 1829 میلادی به تدریج به سایر کشور ها انتقال یافت.
این آفت در ایران برای اولین بار در سال 1337 از اهواز و بعد ها در سال های 1338 و 1339 به ترتیب از تهران و اصفهان گزارش گردید اما به دلایل مختلف در آن زمان قادر به استقرار در مناطق فوق الذکر نشد. در سال های بعد به دنبال گسترش باغات میوه، توسعه حمل و نقل کشور، افزایش واردات میوه های خارجی و عدم اجرای کامل مقررات قرنطینه نباتی، شرایط مساعد برای انتقل و نشو و نمای آفت فراهم گردید. به طوری که بالاخره در سال 1354 خسارت لارو از باغات هلو شهرستان مشهد گزارش گردید. اما خوشبختانه شرایط اقلیمی استان خراسان (زمستان های سرد) برای نشو و نمای مگس مدیترانه ای مساعد نبوده و تلفات سنگینی به جمعیت آفت وارد شد. در سال 58 به تهران و استان های شمال و شمال شرق سرایت کرد.
|
چرخه رشد |
مشخصات |
|
حشره کامل |
طول 3 تا 5 میلی متر به رنگ زرد مایل به نارنجی، همراه با موزاییکی از لکه های سیاه و سفید در ناحیه پشت قفسه سینه، سر خاکستری رنگ |
|
شکل چشم |
چشم های مرکب، درشت و به رنگ قرمز مایل به ارغوانی |
|
شکل بال |
بال ها شفاف و دارای سه نوار زرد و سیاه کاملا مجزا |
|
شاخک |
در حشره نر و ماده سه بندی است، حشره نردر قسمت فوقانی شاخک ها دارای یک جفت موی سنجاقی است |
|
تخم مگس |
به طول 0/7 تا 0/8 میلی متر، موزی شکل و به رنگ سفید مایل به کرم است. |
|
لارو بالغ |
به طول 7 تا 10 میلی متر، کرم رنگ و بدون پا، در انتهای شکم دارای یک جفت روزنه تنفسی |
|
شفیره |
شفیره استوانه ای شکل به طول 4 تا 5 میلی متر و به رنگ قهوه ای روشن تا تیره |
این حشره در نواحی مرطوب، نیمه مرطوب و مدیترانه ای و نیمه مدیترانه ای کشور می تواند 4 تا 5 نسل ایجاد نماید اما این به این معنی نیست که تعداد نسل در همه نواحی ثابت خواهد ماند در شرایط تغییرات اقلیمی این حشرات می توانند زودتر از محدوده های زمانی همیشگی ظاهر شده و سیکل زیست شناسی خود را نیز محدود تر نمایند و تعداد نسل را افزایش دهند (از 2 به 12 نسل). بنابراین سیکل زندگی آفت کاملا تحت تاثیر تحولات اقلیمی باشد در زمستان های معتدل و ملایم ( بالاتر از 12 درجه سانتی گراد) گاها فرم زمستان گذران (شفیره فرم اصلی زمستان گذران است) آفت به صورت بالغ طی گردیده و تحت این شرایط طبعا تخم ریزی حشرات ماده و تعداد نسل آفت متفاوت خواهد گردید.
حشره ماده روزانه به طور متوسط بین 30_20 عد تخم گذاشته و تا پایان عمر قادر به تخم ریزی حدود 800 عدد می باشد. تخم ها در زیر پوست میوه و داخل بافت میوه به تعداد 2 الی 15 عدد به صورت مجزا از هم ولی کنار هم گذارده می شود. محل تخم ریزی بعد از مدتی به صورت لکه های تغییر رنگ داده شده متمایز می گردد. تخم ها در میوه به لارو تبدیل می شوند لارو ها با تغذیه از پوست و سپس گوشت میوه باعث پوسیدگی و ریزش نابه هنگام میوه می شوند لارو ها با خروج از میوه پوسیده خودشون رو به سطح خاک میرسانند و در عمق 2 تا 5 سانتی متری خاک به شفیره تبدیل می شوند (یک لارو قادر به جهش تا 3 متر از میوه می باشد) بعد از گذشت دوره رشد و نمو در داخل شفیره مگس بالغ از شفیره خارج شده و خودش رو به سطح خاک می رساند.
انواع میوه های هسته دار، دانه دار، گرمسیری، نیمه گرمسیری، مرکبات، خرمالو، انگور، انجیر، فلفل دلمه ای ، خرما، انار، گوجه فرنگی و... از جمله میزبان های این آفت می باشند (میزبان های اصلی و ثانویه).
یک مگس ماده با احتساب 100 عدد تخم در طول عمرش در پایان نسل چهارم قادر به آلوده کردن 1/250/000 میوه می باشد. خسارت در کلیه ی میزبان ها از گوشت میوه و توسط مراحل لاروی آفت انجام می شود. آلودگی های ثانویه توسط قارچ و باکتری از جمله عوامل تشدید کننده روند پوسیدگی و لهیدگی و تغییر ظاهر میوه قلمداد می گردند. در زمستان های معتدل تداوم نسل و خسارت زایی ادامه دارد.
یکی از زیان بارترین آفات شناخته شده در جهان به لحاظ نوع و میزان خسارت، دامنه پراکنش جهانی و تنوع میزبانی می باشد. فقط در ایالت کالیفرنیا خسارت این آفت را 1/1 میلیارد دلار در سال برآورد نموده اند. در برخی از کشور های همجوار خسارت آفت بر روی نارنگی و خرمالوی ژاپنی به ترتیب 68 و 71 درصد می باشد.
ارتباط میزان خسارت آفت با شرایط اقلیمی و از طرفی تغذیه کامل حشرات از میزبان و به تبع میزان باروری و زنده مانی بهتر، کاملا به اثبات رسیده است.
حشرات ماده آفت مزبور با تخم ریز نسبتا بلند خود تخم ها را به تعداد متفاوت کنار هم اما جدا از هم در زیر پوست میوه قرارداده و لارو های تفریخ شده بلافاصله بعد از تفریخ به غذای خود دسترسی دارند.
خسارت بر روی میوه های مختلف متفاوت می باشد خسارت این آفت به برخی از کدوییان و فلفل دلمه ای و ... نیز گزارش شده است.
1) عدم استفاده از روش و ابزار های مناسب پایش
2) عدم همکاری مناسب بهره برداران اعم از کشاورزان یا سایرین
3) شرایط اقلیمی مناسب از جمله زمستان های معتدل
4) بروز حوادث اقلیمی شدید نظیر یخبندان ها و اثرات تبعی آن
5) نازل بودن محصولات باغی میزبان آفت
6) عدم دسترسی مطلوب و به هنگام نهاده های مورد نیاز در مدیریت آفت
7) کمبود نیروی انسانی متخصص و عدم تجهیز به سامانه های پایش و نظارتی
8) پلی فاز (دارای چندین میزبان) بودن گونه مزبور و متعدد بودن میزبان های باغی و وحشی در منطقه
9) کارایی ضعیف دشمنان طبیعی آفت در مقابل سرعت تکثیر آفت
برای کنترل زراعی و بهداشت گیاهی رعایت بهداشت باغات امری ضروری است در این راستا باید از باقی گذاشتن میوه های رسیده بر روی درختان اجتناب و نسبت به چیدن به موقع آنها اقدام نمود. همچنین میوه هایی مانند خرمالو و شلیل که فرآیند رسیدن آنها بعد از برداشت ادامه پیدا می کند باید زودتر برداشت شوند.
میوه های آلوده و ریخته شده پای درختان نیز جمع آوری و در عمق حداقل 10 سانتی متری خاک دفن و یا در یک سطل آب غوطه ور گردد. لازم به ذکر است شخم زدن باغات، باغچه ها و حیاط منزل در طول فصل سرد سال امری ضروری است.
گوگرد برای دفع آفات و حشرات کاربرد بسیار زیادی دارد. از این کود می توان به عنوان اقدام پیشگیرانه و کنترل کننده در دفع مگس مدیترانه استفاده کرد.
تیم بایوگانو در منطقه ساری اقدام به استفاده از گوگرد آلی بایوگانو برای دفع و کنترل مگس مدیترانه ای نمود و این آزمایش دستاوردهای بسیار مفیدی به همراه داشت. برای اطلاعات و نحوه مصرف این کود با کارشناسان ما در تماس باشید.
به منظور کنترل شیمیایی آفت از روش طعمه پاشی با طمه مسموم استفاده می شود. برای تهیه ی 1000 سی سی محول سمی طعمه پروتئین هیدرولیزات، 30 سی سی پروتئین هیدرولیزات، 2 سی سی سم مالاتیون و 968 سی سی آب مخلوط می شود.
سموم مجاز در برنامه ی طعمه پاشی شامل مالاتیون به نسبت دو در هزار و تری کلروفن (دیپترکس) به نسبت یک در هزار توصیه میشود.
ضروری است در جهت شناسایی بهترین زمان مبارزه با آفت و همچنین آگاهی از نوسان جمعیت آفت در داخل باغات تله ی فرمونی نصب شود تا پس از انجام عملیات مبارزه و به محض کاهش شکار عملیات طعمه پاشی متوقف شود. زمان مناسب برای طعمه پاشی از موقع شروع روند افزایشی جمعیت یعنی 2 تا 3 مگس در تله در یک روز و با توجه به شرایط میزبان است. طعمه پاشی در باغاتی که محصولی غیر از انار دارند باید بر روی یک طرف از درختان و به صورت یک تا دو ردیف در میان بر روی شاخه و برگ درختان هدف صورت گیرد. در باغات انار به دلیل حساسیت بالای این درختان به سم و همچنین فعالیت حشرات مفید در این درختان، سم پاشی باید بر روی علف های هرز کف باغ با طعمه مسوم تهیه شده از سراتراپ یا پروتئین هیدرولیزات صورت پذیرد.
پژوهشگران پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای در سال دوم اجرای پروژه کنترل مگس میوه مدیترانه ای Ceratitis capitata با استفاده از تلفیق روش هسته‌ای نابارورسازی (Sterile Insect Technique-SIT) با روش‌های رایج، موفق به کاهش قابل‌توجه خسارات ناشی از این آفت در باغات مرکبات شدند.
به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای، رئیس پژوهشکده کشاورزی هسته‌ای با اعلام این خبر گفت: کارشناسان سازمان حفظ نباتات (زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی) با حضور در محل اجرای این پروژه مشترک با بنیاد مستضعفان در بهشهر مازندران (زمین ۴۰ هکتاری)، تأثیر فراوان استفاده از روش هسته‌ای نابارورسازی (SIT) در کاهش قابل‌توجه میزان خسارت ناشی از آفت مگس میوه مدیترانه و عدم مشاهده خسارت در سال دوم اجرای این طرح را تا پایان نوبت اول نمونه‌برداری در نیمه اول مهرماه همزمان با رسیدن کامل میوه‌ها، مورد تأیید قرار دادند.
وی با اشاره به نتایج بسیار خوب این طرح در سال اول، افزود: این طرح در سال اول اجرا منجر به کاهش خسارات ناشی از این آفت در باغ ۴۰ هکتاری (نارنگی ژاپنی) از ۱۸/۹ درصد در باغ شاهد به ۰/۲ درصد در باغ تیمار شده با حشرات نابارور شده بود و در سال دوم نیز نتایج درخشان تری حاصل‌شده که موفقیت بسیار ارزشمندی به شمار می‌رود.
این عضو هیئت‌علمی تصریح کرد: حفظ نباتات یکی از ارکان اصلی مؤسسات فعال در زمینه مبارزه با آفات است و تأیید این مؤسسات که زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی هستند، دستاورد خوبی برای کارایی مؤثر این تکنیک و دانش فنی محسوب شده و مهر تأییدی بر عدم ایجاد اثرات مخرب زیست‌محیطی توسط این روش است.
وی در پایان گفت: این آفت در نواحی شمال کشور، گاهی تا ۷۰ درصد، کاهش عملکرد باغات را به دنبال داشته و باعث ایجاد خسارت فراوان میشود که با تلاش محققان علوم کشاورزی هسته‌ای و به کمک روش SIT توانستیم در دو سال اخیر میزان خسارت را به زیر ۱ درصد برسانیم.
یادآور میشود پروژه کنترل مگس میوه مدیترانه‌ای Ceratitis capitata با استفاده از تلفیق روش هسته‌ای نابارورسازی (SIT) با روش‌های رایج از تیرماه سال ۹۹ با همکاری پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای، بنیاد مستضعفان و شرکت دشت ناز ساری در باغ مرکبات بهشهر آغاز شده و طبق برنامه زمان‌بندی، تیرماه ۱۴۰۲ به پایان می‌رسد.
مگس میوه مدیترانه‌ای از آفات مهم و خطرناک مرکبات است و در شرایط مساعد می‌تواند در تمام طول سال زاد و ولد کرده و خسارت‌های زیادی به‌ویژه به محصولات مرکبات وارد کند. مکانیسم عمل این آفت به این صورت است که پس از تخم‌ریزی در زیرپوست میوه و باز شدن تخم، لاروها بی‌درنگ به درون میوه رفته و از گوشت آن تغذیه کرده و درنهایت میوه‌های آلوده دچار گندیدگی و پوسیدگی شده و زودتر از موعد ریزش می‌کنند.
این آفت بیشتر در استان‌های مازندران، گرگان، گیلان و فارس پراکنده بوده و به درختان مرکبات آسیب می‌زند. همچنین در استان‌هایی همچون اصفهان، یزد، خراسان، کرمانشاه و گلستان به سایر درختان میوه خسارت وارد می‌کند.
تکنیک حشرات نابارور، شامل پرورش انبوه حشرات یک گونه خاص آفت، نابارورسازی این حشرات با کمک تکنیک هسته‌ای و رهاسازی حشرات نابارور در محیط طبیعی است. حشرات نر نابارور رهاشده در طبیعت با حشرات ماده وحشی جفت‌گیری می‌کنند و بدین ترتیب، جمعیت حشره آفت بدون دخالت هر نوع ماده شیمیایی کاهش یافته و کنترل میشود.
1_ مونیتورینگ و ردیابی مگس میوه مدیترانه ای در باغات میوه که حتما باید با ابزار های مناسب انجام گیرد.
_زمان نصب تله در سطح باغ خیلی مهم است و حتما باید از اواخر فروردین تا اوایل اردیبهشت نسبت به نصب تله ها اقدام نمایید.
_انتخاب نوع تله و ماده جلب کننده
_استقرار تله در محل مناسب بسیار مهم است در ارتفاع 1/5 تا 2 متر
_بازدید به موقع از تله
_تعداد 3 تا 5 تله در هر هکتار بسیار مناسب است ولی 1 تا 2 تله نیز برای پایش رضایت بخش است.
_محل نصب تله در باغ مورد نظر با کروکی دقیق و نوع گیاه میزبان یادداشت شود.
2_ طعمه مسموم پاشی
_ طرز تهیه طعمه مسموم با پروتئین هیدرولیزات: 25 الی 30 لیتر پروتئین هیدرولیزات + مقداری از یک ترکیب سمی با کمترین میزان بو + 1000 لیتر آب می باشد.
_زمان مناسب برای طعمه پاشی یک ماه تا 45 روز قبل از برداشت میوه مرکبات است.
_ ترجیحاعملیات طعمه مسموم پاشی در ساعات اولیه صبح انجام شود.
_ در حالت عادی هر 7 الی 10 روز یکبار طعمه پاشی باید انجام شود.
_ ترجیحا بعد از هر بارندگی باید تکرار شود.
_ بسته به تراکم آفت روی یک دوم یا یک سوم درختان پاشیده می شود که به دو صورت میتوان اینکار را انجام داد یا به صورت یک در میان اما کل درختان یا به صورت یک ضلع درخت اما تمامی ردیف ها
_حتی الامکان از برخورد مستقیم طعمه مسموم به میوه خودداری شود و عملیات طعمه پاشی روی میوه های رسیده اکیدا ممنوع می باشد.
_ تاکید می شود که طعمه مسموم آماده شده باید در همان زمان مصرف شود.
_ برای درختان بالای 10 الی 15 سال مقدار 200 تا 300 میلی لیتر از مخلوط طعمه مورد نظر توصیه می شود.
2_1)نکات مورد نظر در طعمه پاشی
در پاشش طعمه، قطرات درشت مناسب تر از قطرات ریز و مه پاشی است البته تا حدی که به صورت ناودانی عمل ننموده و به پایین درخت ریزش نکند.
در ارتفاع 1/5 تا 2 متر از سطح زمین صورت پذیرد.
در ایام و و فصول سرد و یا نسبتا خنک در ضلع آفتاب گیر و در فصول گرم سال در ناحیه سایه و دور از تابش مستقیم صورت پذیرد.
روی تنه ها و سرشاخه ها انجام گیرد و حتی الامکان از پاشش مستقیم روی میوه ها خودداری شود.
به صورت نواری یا ردیفی یا لکه ای روی هر درخت (مثلا یک دایره به قطر1/5 متر یا کمتر بسته به سن درخت یا یک نوار به طول مثلا یک متر) انجام شود.
قبل از رنگ گرفتن میوه ها آغاز گردد.
بسته به تراکم جمعیت حشره منتج از امر پایش به صورت 7 الی 10 روز یکبار صورت پذیرد.
در اوج گرما و تابش خورشید انجام نشود.
بهتر اینکه طعمه مسموم موقع مصرف ساخته شود.
تانکر ها یا مخازن از نظر آلودگی احتمالی به سایر محلول ها خاصه علف کش ها چک و بررسی گردد.
موقع مصرف آن حتما وضعیت اقلیمی و امکان بارش بعد از مصرف آن بررسی شود.
بعد از بارندگی مجددا تکرار شود.
از سموم مناسب تر و کم خطر تر و با حداقل بوی زننده استفاده گردد.
در استفاده از پروتئین هیدرولیزات از برند های مناسب استفاده شود و به میزان غلظت مندرج بر روی لیبل و سایر مشخصات توجه گردد.
3_ شکار انبوه مگس با استفاده از تله های جلب کننده: تعداد 30 تا 50 تله در هر هکتار توصیه می شود.
4_ برداشت زود هنگام میوه جهت فرار از خسارت آفت
5_ برداشت هر نوع میوه مرکبات از روی درختان تا قبل از شروع فصل زراعی جدید به منظور عدم وجود میزبان واسط در ابتدای فصل
6_ اجرای مبارزه زراعی در زمان مناسب
7_ نظارت بر نقل و انتقال میوه های آلوده به دیگر مناطق
8_مدیریت در اندازه درختان میوه (به ویژه مرکبات)
9_استفاده از روش نر عقیمی جهت از بین بردن کامل آفت معمولا در مناطق ایزوله
10_ کنترل بیولوژیکی
