در بحث اصلاح خاک ما معمولا سه نوع خاک داریم، خاک های شور، سدیمی و خاک های شور و سدیمی. تفاوت این سه خاک در مقدار املاح محلول خاک و مقدار سدیم روی سطح ذرات خاک نسبت به کلسیم و منیزیم است که با آزمایش خاک مشخص می شود.
.jpg)
هدف از اصلاح خاك سدیمی، تبادل یون سدیم موجـود روی سـطح ذرات خـاك بـا یـون کلسیم و سپس آبشویی سدیم جدا شده از سطح ذرات به خارج از ناحیه ریشه درختـان می باشد. کلسیم لازم براي تبادل با یون سدیم روي سطح ذرات خاك باید از گچ کشاورزي اضافه شده به خاك تامین شود. منظور از گچ کشاورزي خـاکی اسـت کـه درصـد بـالایی سـولفات کلسیم آبدار (گچ) در خود دارد. بنابراین برای اصلاح خاك های سـدیمی عـلاوه بـر آبشـویی و زهکشی مناسب خاك به اضافه کردن گچ نیاز اسـت . لازم بـه ذکـر اسـت کـه گـچ کشـاورزی اصطلاحا به گچ شوره هم معروف است اما برخلاف اصطلاح غلط مرسـوم، گـچ مـورد اسـتفاده نباید شور باشد. در استفاده از گچ معدنی بایستی به میزان ناخالصی یا مـواد همـراه آن ماننـد سدیم و منیزیم توجه داشت.
هدف از اصلاح خاك سدیمی، تبادل یون سدیم موجـود روي سـطح ذرات خـاك بـا یـون کلسیم و سپس آبشویی سدیم جدا شده از سطح ذرات به خارج از ناحیه ریشه درختـان مـی باشد. کلسیم لازم براي تبادل با یون سدیم روي سطح ذرات خاك باید از گچ کشاورزي اضافه شده به خاك تامین شود. منظور از گچ کشاورزي خـاکی اسـت کـه درصـد بـالایی سـولفات کلسیم آبدار (گچ) در خود دارد. بنابراین براي اصلاح خاك هاي سـدیمی عـلاوه بـر آبشـویی و زهکشی مناسب خاك به اضافه کردن گچ نیاز اسـت. لازم بـه ذکـر اسـت کـه گـچ کشـاورزي اصطلاحا به گچ شوره هم معروف است اما برخلاف اصطلاح غلط مرسـوم، گـچ مـورد اسـتفاده نباید شور باشد. در استفاده از گچ معدنی بایستی به میزان ناخالصی یا مـواد همـراه آن ماننـد سدیم و منیزیم توجه داشت.
همانطور که از نام آن پیداست خاکی است که خصوصیات خاك شور و سدیمی که در بالا به آنها اشاره شد دارا می باشد یعنی هم شور است و هم سدیم روي سطح ذرات آن سبت به کلسیم و منیزیم بالاست. براي اصلاح چنین خاکی نیز مانند خاك سدیمی، به اضافه کردن گچ کشاورزي همراه با آبشویی با آبیاري سنگین نیاز است. بدیهی است که در این مورد هم زهکشی مناسب خاك شرط الزامی است. بسته به مقدار سدیم موجود در خاك، مقدار گچ مورد نیاز نیز فرق می کند. تعیین نیاز گچی خاك (مقدار مصرف گچ) با مشورت با کارشناسان خبره امکان پذیر است. پس از محاسبه مقدار گچ مورد نیاز، گچ با کیفیت مناسب از معدن به باغ حمل شده و به صورت نواري به پهناي حداقل 1/5 متراز دو طرف درخت پاشیده شده و سپس دو نوبت آب سنگین به باغ داده شود. با توجه به نتایج تجزیه خاك هاي مختلف از مناطق پسته کاري و تجربیات به دست آمده، به نظر می رسد بیشتر خاك هاي مناطق پسته کاري استان کرمان خاك هاي شور و شور و سدیمی هستند که نیاز به اصلاح دارند و زمان مناسب انجام عملیات اصلاحی ماه هاي دي و بهمن همراه با سرماي زمستان و فصل خواب درختان می باشد. در مناطقی که دور آبیاري خیلی زیاد است یا در مورد باغدارانی که به دلیل سطح زیرکشت زیاد زمان لازم را براي اصلاح در اختیار ندارند، می توان زمان عملیات اصلاحی را از نیمه دوم آذرماه تا اواخر بهمن در نظر گرفت.
گچ مناسب جهت اصلاح خاک های سدیمی و شور و سدیمی در باغ های پسته باید خصوصیات زیر را داشته باشد:
1_ شور نباشد (شوري کمتر از 2 یا حداقل 4 دسی زیمنس بر متر) یا به عبارت بهتر شوری ناشی از یون سدیم و منیزیم زیاد نباشد.
2 _ درصد گچ (سولفات کلسیم آبدار؛ CaSO4.2H2O) آن زیاد و از 30 درصد بیشتر باشد.
3_ منیزیم آن بالا نباشد. نسبت کلسیم به منیزیم محلول آن از 4 بالاتر باشد.
4_ حتی المقدور داراي ذرات درشت ( بزرگتر از 2 ميلي متر) نباشد.
5 _ درصد آهک آن پایین و کمتر از 5 درصد باشد.
از جمله مشکلات دیگر آب و خاک در مناطق پسته کاری کشور به ویژه استان کرمان و شهرستان های انار و رفسنجان که نیازمند توجه و اصلاح است، بالا بودن غلظت منیزیم نسبت به کلسیم در آب آبیاری و محلول خاک می باشد. نتایج حاصل از تجزیه آب حدود 1400حلقه چاه در محدوده شهرستان رفسنجان نشان می دهد که در اکثر موارد نسبت کلسیم به منیزیم کمتر از یک می باشد(2015 Hosseinifard and Mirzaee Aminian,). بررسی های صورت گرفته همچنین نشان داده در چاههاي منطقه دامغان هم این نسبت حدود یک است. این در حالی است که بهترین نسبت کلسیم به منیزیم چهار به یک است یا حداقل این نسبت بایست از یک بیشتر باشد. کاتیون منیزیم با کاتیون هاي کلسیم و پتاسیم اثر متقابل منفی( آنتاگونیستی) دارد. یعنی چنانچه مقدار یکی از این عناصر در محلول خاك افزایش یابد جذب دو عنصر دیگر توسط گیاه کاهش مییابد. در اکثر باغات پسته نسبت کلسیم به منیزیم در محلول خاك به حدي کم است که زیادي منیزیم، جذب کلسیم را محدود کرده است. علیرغم اینکه مقدار مطلق کلسیم در محلول خاك کافی و حتی بالاتر از حد مورد نیاز است، زیادي منیزیم محل هاي جذب کلسیم بر روي سطح ریشه را اشغال کرده و مانع از جذب کلسیم توسط ریشه می شود. البته باید دقت نمود که در برخی باغهاي پسته براي اصلاح خاك تا 100 تن در هکتار گچ مصرف میکنند. مصرف بدون محاسبه گچ موجب بروز کمبود منیزیم و یا بعضا پتاسیم در این باغات شده است که بایستی به این نکته نیز توجه کافی شود و براي استفاده از گچ نظر کارشناسان مجرب لحاظ گردد. منیزیم زیاد به طور مستقیم نیز، رشد و نمو درخت را تحت تأثیر سوء خود قرار می دهد. براي نشان دادن اندازه خطر منیزیم در آب آبیاري علاوه بر نسبت کلسیم به منیزیم از شاخصی به نام شاخص خطر منیزیم استفاده می شود. این شاخص از رابطه زیر به ست می آید:
در این رابطه MgHAZ. شاخص خطر منیزیم Ca و Mg به ترتیب مقدار کلسیم و منیزیم بر حسب میلی اکی والان بر لیتر در آب آبیاري است. چنانچه این شاخص بیشتر از 50 شود، استفاده از این آب به تدریج برخی خصوصیات فیزیکی خاک از قبیل تهویه و نفوذ پذیر را تحت تاثیر سو قرار می دهد.
استفاده از گچ به عنوان منبع در دسترس کلسیم موجب زیاد شدن و اصلاح نسبت کلسیم به منیزیم می شود. مشکل بر هم خوردن نسبت کلسیم به منیزیم در بسیاری از آبهاي آبیاري و خاكهاي باغهاي پسته دیده می شود.
منبع آب آبیاري، از نظر کیفیت، باید قابل استفاده جهت آبیاري درختان پسته باشد. بر اساس تحقیقات صورت گرفته، در روش آبیاري غرقابی، آب هاي با شوری (EC)تا 8000 میکرو موس بر سانتی متر بدون اینکه اثر معنی داري بر عملکرد داشته باشد، قابل استفاده می باشند. از آب های تا شوری 12000 میکرو موس بر سانتی متر نیز با قبول حدود 15_20 درصد کاهش عملکرد، با اعمال مدیریت مناسب شوري و تامین آبشویی لازم می توان استفاده نمود. براي شوري هاي بالاتر، کشت و کار پسته اقتصادي نبوده و توصیه نمی گردد. البته اگر بحث احداث باغ مطرح باشد، حداکثر شوري آب قابل قبول، 8000 میکرو موس بر سانتی متر خواهد بود. اما در مجموع بر اساس مطالعات انجام شده و رعایت جوانب احتیاطی، استفاده از درصد کاهش عملکرد، با اعمال مدیریت مناسب شوري و تامین آبشویی لازم می توان استفاده نمود. جدول 4 به عنوان یک راهنما جهت بررسی مسائل شوري (EC) در وضعیت و شرایط باغ هاي پسته پیشنهاد می گردد. محدوده هاي ارائه شده در این جدول با فرض انجام آبشویی لازم سالانه جهت جلوگیري از تجمع نمک در خاك می باشد.
