پسته، به عنوان یکی از محصولات باغی اصلی و عمده در صادرات غیرنفتی کشورمان، نقش مهمی در اقتصاد ملی ایفا می‌کند. سرخشکیدگی یکی از بیماری های مهم درختان پسته است که در اثر آن سرشاخه های درختان خشک می شود ویکی از بیماری های مهمی است که در طول سال های گذشته باعث کاهش چشمگیری در میزان محصول شده است. به طور کلی بیماری سرخشکیدگی زمانیکه محیط و شرایط آب و هوایی مناسب جهت رشد درختان پسته وجود نداشته باشد شدت تخریب بیش تری دارد. همچنین از بین رفتن تعادل میان عناصر غذایی، کاهش کیفیت آب بیاری و افزایش اثرات ناشی از خشکسالی و عدم وجود مقدار آب کافی جهت آبشویی باعث تضعیف درختان در مقابل بیماری سرخشیدگی شده و شدت این بیماری را افزایش می دهد.
در خاک‌های شور و مناطق کم آب، تأثیر منفی برخی یون‌ها مانند کلر، بی‌کربنات، بور و سدیم و همچنین عدم تعادل میان عناصر غذایی، می‌تواند به عنوان عوامل اصلی محدود کننده رشد گیاهان پسته شناخته شود. این شرایط می‌توانند باعث تنش شده و در نهایت منجر به مشکلاتی از جمله بروز سرخشکیدگی درخت پسته شوند که به طور گسترده‌ای در باغات پسته رفسنجان مشاهده شده و در سال‌های اخیر به کاهش چشمگیر محصول منجر شده است.
بیماری سرخشکیدگی نخستین بار توسط امینایی و ارشاد در سال 1386 در استان کرمان شناسایی شد و گزارش گردید.
فعالیت قارچ های عامل بیماری در ماه های گرم سال حداکثر می باشد وبه تدریج در فصل پاییز فعالیت قارچ کاهش یافته، در زمستان به دلیل شرایط نامساعد قارچ های عامل بیماری در کانون های آلوده در حالت غیرفعال می باشند. نحوه ی مدیریت باغ، عوامل تغذیه ای و نوع آب و خاک نقش موثری در کاهش یا افزایش بیماری سرخشکیدگی دارند.
افزایش میزان سدیم خاک، جذب کلسیم را کاهش داده و سرخشکیدگی را افزایش می دهد و همچنین با کاهش میزان پتاسیم قابل دسترس باعث تشدید بیماری سرخشکیدگی می شود. از طرف دیگر افزودن روی به خاک میزان سرخشکیدگی کاهش می یابد.
با توجه به اینکه قارچ های عامل بیماری درختان ضعیف شده در اثر تاثیر سوء عوامل محیطی را بیشتر مورد حمله قرار می دهند پس مدیریت صحیح باغ و انجام عملیات زراعی مناسب در کنترل این بیماری نقش موثری ایفا می کند.
قارچ‌ها و باکتری‌ها
تنه سرخی پسته
بیماری تنه سرخی پسته، به عنوان یکی از عوامل اصلی ایجاد سرخشکیدگی در درختان پسته شناخته می‌شود. علت تنه سرخی پسته قارچ‌های مختلف است. این بیماری معمولا با علائمی نظیر قرمز شدن تنه و ترشح مایعات از آن همراه است.
تأثیرات آن بر درختان پسته می‌تواند بسیار جدی باشد، به گونه‌ای که منجر به کاهش شدید عملکرد و حتی مرگ درختان می‌شود. در نتیجه، تشخیص به موقع و اعمال روش‌های مدیریتی مناسب، از جمله استفاده از تدابیر بهداشتی و در موارد لازم، استفاده از قارچ‌کش‌ها، برای جلوگیری از گسترش این بیماری در باغ‌های پسته از اهمیت بالایی برخوردار است.
عوامل زیادی در افزایش عارضه سرخشکیدگی درخت پسته نقش دارند و موثر هستند. مهمترین آن ها عبارتند از:
کم آبی
کاهش کیفیت آب و بالا رفتن میزان سدیم و منیزیم در آب آبیاری (بالا رفتن نسبت جذب سدیم یا SAR)
کاشت ارقام حساس مثل کله قوچی و فندقی (اوحدی) و یا استفاده از پیوندک این ارقام روی پایه
ضعف مواد غذایی به خصوص کمبود پتاسیم، کلسیم، مس، روی، سیلیس و …
بروز تنش های محیطی مثل آبیاری نامنظم و بالا رفتن دمای هوا به خصوص در فصل گرم تابستان
استفاده از کودهای حاوی ازت مثل اوره یا سولفات آمونیوم بیش از حد مجاز
عدم رعایت بهداشت باغ و استفاده از ابزار آلات آلوده مثل قیچی و اره که باعث انتشار آلودگی و بیماری از درختی به درخت دیگر می‌شوند.
نشانه های بیماری در ابتدا به صورت لکه های کوچک سیاه رنگ در سطح پوست دیده خواهد شد که با پیشرفت بیماری، رنگ شاخه ها سیاه شده و به دلیل اختلاف رنگی که با قسمت های سالم درخت دارند تشخیص داده می شود. قسمت های آلوده فرورفته می شوند و در نهایت در محل آلودگی شانکر ایجاد می شود. بافت پوست و چوب شاخه در محل شانکر تا مغز چوب در امتداد طول شاخه تیره و سیاه رنگ می شود و شاخه به مرور زمان خشک می شود و در محل پوست شانکرهای خشک شده ترک های ریز عرضی مشاهده می شود.
وقتی آلودگی تمام قسمت های شاخه را فرا گرفت، قسمت انتهایی شاخه به همراه جوانه ها و خوشه ها پژمرده و چروکیده شده و شاخه ها از قسمت سرشاخه به سمت قاعده شاخه خشک می شود و به همین دلیل این عارضه را سرخشکیدگی نام نهاده اند.
بنابراین اگر در باغتان به درختی برخورد کردید که شاخه ها و یا حتی تنه آن قرمز رنگ شده بود (تنه سرخی پسته)، به بیماری سرخشکیدگی پسته شک کنید! قسمتی از شاخه که روبروی نور خورشید بوده است را با قسمتی که در سایه بوده مقایسه کنید.
اگر در قسمتی که در معرض نور خورشید نبوده، تنه سفید باشد و در قسمت رو به آفتاب قرمز باشد، نشانه شیوع بیماری سرخشکیدگی می‌باشد و باید نسبت به درمان آن اقدام کنید.
اگر در باغ مشاهده کردید، تنه درختان سیاه شده است، نشان دهنده این است که بیماری پیشرفت کرده است و دیگر کاری از دست کسی بر نمی آید!
اگر در نقاطی مانند سرشاخه و یا روی تنه حالت نکروز یا بافت مردگی مشاهده کردید و شیره ای هم از آن خارج شده است، نشان دهنده این بیماری است.
خسارت سرخشکیدگی درخت پسته در قسمت های بالایی شاخه هایی که در معرض مستقیم و شدید نور خورشید و دمای بالا قرار دارند، نسبت به قسمت سایه، بسیار بیشتر است. شاخه ها زودتر پژمرده و خشک می‌شوند.
بیماری سرخشکیدگی در باغاتی که ریزبرگی یا ریزش برگ دارند بیشتر مشاهده می‌شود. در باغاتی که تغذیه مناسب با کودهای حاوی روی داشته اند. میزان برگ و سطح برگ افزایش یافته و از ریزش برگ جلوگیری کرده و به خوبی مقاومت پسته را در برابر بیماری افزایش می‌دهد.
در نقاطی از سرشاخه یا تنه درخت که حالت نکروزه رخ داده است وبافت مرده می باشد مقداری شیره از درخت خارج می شود که این خروج شیره در واقع یک مکانیسم دفاعی برای جلوگیری از توسعه بیشتر بیماری می باشد.
طبق تحقیقات انجام شده در خاک هایی که سدیم و نسبت جذب سدیم بالا باشد عارضه سرخشکیدگی بیشتر مشاهده می شود به این دلیل که بالا بودن سدیم جذب پتاسیم، کلسیم و روی را کاهش می دهد و منجر به شدت بیماری سرخشکیدگی می شود.
این باغ‌ها با افزایش میزان مصرف کودهای حاوی پتاسیم، کلسیم و روی می‌توانیم به کاهش اثرات منفی سدیم و در نهایت کاهش بیماری کمک زیادی کنیم.
با توجه به اینکه بیمارگرها فاقد اندام خاص جهت نفوذ و ورود به داخل گیاه می باشند، پاتوژن هایی که از طریق زخم های ایجاد شده روی گیاه از راه های مختلف، اهمیت ویژه ای دارند.
پاتوژن ها از طریق زخم هایی که در اثر حرارت و آفتاب سوختگی، سرمازدگی، هرس و برداشت محصول روی گیاه ایجاد می شوند به داخل گیاه نفوذ می کنند و پس از نفوذ سبب ایجاد بیماری و بروز علائم روی درخت می شود. انتشار عامل بیماری توسط باد و باران انجام می شود. پاتوژن ها هنگام شرایط نامساعد یعنی زمستان، در کانون های آلوده زمستان گذرانی می کند و هر زمان که شرایط مساعد شد، شروع به فعالیت و اسپورزایی می کند و از این طریق میزبان های جدید را آلوده کرده و به تدریج این بیماری در باغ اپیدمی خواهد شد.
یک نکته: عارضه سرخشکیدگی درباغ هایی که دچار ریزبرگی هستند و یا برگ های درختان می ریزد بیش تر دیده می شود، تغذیه مناسب با کود های حاوی روی مانند سولفات روی و یا کلات روی با جلوگیری از ریزش برگ ها و افزایش سطح برگ باعث افزایش مقاومت پسته در برابر این عارضه می شود.
هرس شاخه های آلوده حدود 20 سانتی متر پایین تر از قسمت های تیره رنگ
پوشاندن محل هرس به وسیله ی چسب باغبانی حاوی قارچ کش
سوزاندن شاخه های آلوده بلافاصله بعد از هرس
استفاده از وسایل هرس ضدعفونی شده
حفاظت از شاخه های درختان در برابر اثرات ناشی از آفتاب سوختگی
سوزاندن میزبان ها و کانون های آلودگی در اطراف باغ
استفاده از ارقام مقاوم
مبارزه مناسب و به موقع با آفت های سرشاخه خوار و چوبخوار پسته
ارقام کله قوچی و فندقی ارقام حساسی نسبت به بیماری سرخشکیدگی هستند و شاهد افزایش روز افزون این بیماری در این ارقام می باشیم. ارقامی مثل سفید پسته، احمدآقایی و اکبری مقاومت بیش تری به این بیماری دارند.
سرخشکیدگی شاخه پسته بر اثر بیماری قارچی
مهمترین قارچ های عامل بیماری سرخشکیدگی
پسیلومایسز واریوتی
ناتراسیا منگیفرا
سایتوسپورا
قارچ Paecilomyces variotii یکی از علت های سرخشکیدگی شاخه پسته است که با علائمی مانند شانکر و ترشح صمغ شروع می‌شود. علائم بعدی به صورت لکه‌های کوچک سیاه رنگ در سطح پوست شاخه های آلوده ظاهر شده که با پیشرفت بیماری، قسمت‌های آلوده سیاه رنگ به راحتی از شاخه های سالم قابل تشخیص خواهند بود. وقتی آلودگی کاملا در اطراف شاخه گسترش یافت، بیماری به خوشه ها، برگ ها و جوانه ها هم انتقال می‌یابد و در نهایت منجر به مرگ این قسمت‌ها می‌شود.
علائم سرخشکیدگی شاخه در پسته به دلیل بیماری قارچی
راه حل
در صورت پیشرفت بیماری می توان از قارچ‌کش استفاده کرد.
تغذیه مناسب و آبیاری منظم می‌تواند به کنترل این بیماری کمک کند.
در صورت زخم شدن پوسته شاخه پسته به هر دلیلی، ضدعفونی محل زخم انجام شود.
استفاده از گوگرد بایوگانو
یکی از علل مهم سرخشکیدگی شاخه پسته بیماری باکتریایی است که عامل آن باکتری Xanthomonas translucens بوده که قبل از گسترش بیماری به شاخه ها، اول به بافت آوندی بدون علامتی در بخش خارجی درخت آسیب می‌زند. کنترل این بیماری پس از مبتلا شدن درخت بسیار مشکل است.
راه حل
استفاده از سموم دارای مس تا حدودی می‌تواند به کنترل این بیماری در مراحل اولیه کمک کند.
پس از هرس محل بریده شده با چسب هرس پوشانده شود.
سوسک سرشاخه خوار از جمله دلایل خسارت به شاخه پسته و ایجاد سرخشکیدگی شاخه پسته است. تغذیه این سوسک ها از جوانه و مغز سرشاخه ها بوده که باعث ایجاد کانال در شاخه ها شده و با پیشرفت بیماری خشکیدگی جوانه های گل و برگ و ضعف و خشک شدن سر شاخه ها مشاهده خواهد شد.
علائم سرخشکیدگی شاخه در پسته به دلیل حمله آفات
علائم سرخشکیدگی شاخه در پسته به دلیل حمله آفات
راه حل
رعایت بهداشت باغ و جمع‌آوری شاخه‌های خشک و هرس شده در آخر فصل
از انبار کردن چوب ها و شاخه های پسته جهت مصارف سوختی در منازل و انبارهای نزدیک باغ پسته خودداری کنید.
استفاده از حشره‌کش‌ها
آبیاری منظم طی فصل رشد و جلوگیری از وارد شدن تنش به درخت.
سرخشکیدگی شاخه های پسته در اثر سرمازدگی معمولا در درختان جوان و به دلیل مصرف زیاد کودهای ازته در مراحل انتهایی رشد اتفاق می‌افتد.
علائم سرخشکیدگی شاخه در پسته به دلیل سرمازدگی
راه حل :
عدم استفاده بیش از حد از کودهای ازته مخصوصا در انتهای فصل رشد.
تغذیه صحیح نهال های جوان پسته و مقاوم‌سازی آن‌ها از این طریق برای مقابله با سرما
