آنچه مسلم است عناصر غذایی در صورتی براي گیاهان قابل جذب هستند که در خاک به صورت محلول درآیند. بنابراین فراهم شدن آب براي گیاه علاوه بر رفع نیاز درختان به آب، نقش اساسی در دسترسی آنها به عناصر غذایی ضروري دارد. در این قسمت سعی خواهد شد مطالب مهم آبیاری درختان پسته و اثرات تنش خشکی بر آنها به اختصار بیان شود.هدف اصلی از مدیریت آبیاری تامین مقدار مناسب آب برای درختان در زمان لازم می باشد. برنامه ریزی مناسب آبیاری این اطمینان را به ما می دهد که یک مقدار کافی از رطوبت خاک در طول فصل جهت رشد درختان موجود باشد.
درختان پسته از نظر مقاومت به خشکی شهرت داشته و قادرند با مقادیر آب خیلی کم نیز زنده مانده و محصول متوسطی تولید کنند. مقاوم بودن درختان پسته به این معنی نیست که آنها جهت تولید محصول اقتصادی و مناسب نیاز به آب کمی دارند. در مقابل، مشخص شده است که درختان بالغ پسته آب را بیشتر از بسیاری از درختان میوه و خشکباری به مصرف می رسانند. اگر درختان پسته در طول دوره های حساس به کم آبی با میزان کمتر از نیاز واقعی خود آبیاری شوند، اثرات منفی بر روی فرآیندهای درونی درخت خواهد گذاشت.بنابراین باید بدانیم که تحمل درختان پسته نسبت به خشکی به توانایی آنها در زنده ماندن در شرایط خشکی اطلاق می گردد و این بدان معنی نیست که درختان پسته قادرند رشد سریع و با محصول زیاد در شرایط آبیاري های با میزان کم داشته باشند.
میزان نزولات جوی در اغلب مناطق پسته کاری کشور مانند استان کرمان بسیار پایین (145 میلی متر در سال) بوده که حتی از متوسط بارندگی کشور (250 میلی متر) نیز بسیارپایین تر می باشد. این در حالی است که میانگین تبخیر سالیانه بسیار بالا و به عنوان مثال در استان کرمان حدود 3000 میلی متر در سال است. در سال های اخیر به دلیل خشکسالی های پی درپی، وضعیت از آنچه که ذکر گردید نیز وخیم تر شده است. بنابراین حجم مخازن آب های زیرزمینی که منبع عمده تامین کننده آب مصرفی درختان پسته می باشند به دلیل برداشت های بی رویه به شدت کاهش یافته است. متاسفانه علاوه بر کاهش حجمی آب سفره هاي زیرزمینی تدریجاً کیفیت آب نیز در این سفره ها به شدت تنزل یافته است. این درصورتی است که در حال حاضر، بیش از 90 درصد اراضی فاریاب استان، با روش آبیاری سطحی، آبیاری می شود. براساس اطلاعات به دست آمده در طرح توسعه موزون کشت پسته در پژوهشکده پسته کشور، در مناطق مختلف پسته کاري استان کرمان، به طور متوسط سالانه در یک هکتار باغ پسته در روش آبیاری سطحی (غرقابی) حدود 8642 متر مکعب آب به مصرف می رسد. یعنی با توجه به میانگین عملکرد حدود 840 کیلوگرم در هکتار، برای تولید یک کیلوگرم پسته،حدود 10290 لیتر آب مصرف می گردد(عبدالهی عزت آبادي،1391).
این در حالی است که با استفاده از روش هاي نوین آبیاری می توان میزان مصرف آب را تا حد 7000 مترمکعب براي هر هکتار باغ پسته با تولید متوسط حدود 1500 کیلوگرم محصول خشک پسته، کاهش داد یعنی به ازاي هر کیلوگرم پسته خشک حدود 5000 لیتر آب مصرف شود. البته در این محاسبات میزان آبشویی مورد نیاز لحاظ نشده است چون در باغات پسته مقادیر شوري های متفاوت و خاك هاي گوناگون وجود دارد.
قبل از احداث باغ، بررسی فاکتورهای آبی- خاکی بسیار حائز اهمیت است. این کار با انجام آزمایش آب و خاک جهت بررسی وضعیت کیفی آن ها، حفر پروفیل جهت شناسایی لایه بندي خاک و تهیه نقشه توپوگرافی باغ جهت مشخص شدن وضعیت شیب زمین براي احداث کانال های آبیاری در محل مناسب و عملیات تسطیح و آماده سازی زمین مانند لودر کردن و مخلوط کردن لایه های خاک در صورت نیاز انجام می گیرد.
حفر پروفیلی به عمق 2 متر جهت شناسایی کامل لایه بندی خاک، وضعیت حفظ ونگه داري آب در خاک و وضعیت زهکشی آن حائز اهمیت است. اگر لایه سختی در نزدیکی سطح خاک باشد از آنجایی که این لایه سبب عدم نفوذ آب به لایه های زیرین شده و از طرفی تجمع نمک ها را در دراز مدت به همراه خواهد داشت، حتما باید توسط ادوات کشاورزي این لایه شکسته شود. در خاک هاي مطبق نیز با لودر کردن شرایط مناسبی را باید جهت رشد نهال ها ایجاد نمود. در صورتی که خاک لایه سطحی شور باشد، باید لایه نازکی از آن را جمع کرده و از باغ خارج نمود. در زمین هاي بکر لازم است قبل از کشت با دادن چند آب سنگین زمین را شیرین کرد. کاشت زراعت هایی مانند جو و منداب کمک زیادي به آماده سازي زمین قبل از کاشت نهال های پسته می کند.
زمین باید کاملاً تسطیح شود و در صورتی که سیستم آبیاري سطحی ( غرقابی) مورد نظر است باید شیب نهایی آن به کمتر از 0.1 درصد در خاک های سنگین و 0.5 درصد در خاک های سبک رسانده شود تا یکنواختی آبیاری بالا رود. چنان چه آب و خاک شیرین باشد، می توان کاشت مستقیم بذر در زمین اصلی را انجام داد و یا نهال کاشت نمود. در این حالت نهال ها کمی زیر داغ آب کشت شده تا شوری تجمع یافته در محل داغ آب به نهال صدمه نزند. درصورتی که آب و خاک شور باشد حتما باید نهال خزانه ای کاشته شود و در هنگام انتقال آنها به زمین از ایتدا جی های مسطحی به عرض حدود 1.5_2 متر ایجاد کرده و نهال ها در وسط جوی ها طوری کاشته شود که آب کاملا اطراف آن را بگیرد. در ضمن لازم است که از پایه های مقاوم به شوری استفاده نموده و در خزانه عملیات لازم برای مقاوم سازی نهال ها انجام شود.
از جمله نکات مهم دیگر در بحث مدیریت آبیاری که باید در هنگام احداث باغ به آن توجه کرد، انتخاب طول مناسب نوارهای آبیاری با توجه به نوع خاک است. جهت کاهش هدر رفت آب به صورت نفوذ عمقی و افزایش یکنواختی پخش آب، طول نوارها در خاک هاي سبک حداکثر 50 متر و در خاک های سنگین تا 100 متر در نظر گرفته شود.
نیاز های آبی درختان بارور پسته در هشت ماه فصل رشد ( از ابتدای فروردین تا پایان آبان)، در مناطق مختلف پسته کاری کشور، 750_700 میلی متر می باشد. این میزان جذب آب توسط درخت پسته، در روش آبیاری سطحی (غرقابی) رایج در منطقه که در آن کل سطح باغ خیس شود، معادل حجم آب 750_700 متر مکعب در هکتار خواهد بود. در حالتی که آبیاری سطحی به صورت کاهش عرض نوار اجرا شده باشد، برحسب درصد سطح خیس شده باغ، این حجم آب، تعدیل خواهد شد. میزان مقادیر نیاز آبی نهال پسته تا رسیدن به مرحله باروری، برحسب سن گیاه، با استفاده از جدول 5 اصلاح می گردد:
در ضمن بر اساس طرح های تحقیقاتی انجام شده در پژوهش کده پسته کشور، نیاز آبی درختان پسته، بسته به شرایط آب و هوایی و شوری آب مناطق مختلف پسته کاری کشور در روش های آبیاری موضعی بابلر، قطره ای سطحی و زیر سطحی به ترتیب در حدود،60_70، 60_50 و 50_40 درصد نیاز آبی در روش آبیاری سطحی می باشد. به عنوان مثال، نیاز آبی درختان بارور پسته در مناطق پسته کاری رفسنجان، در این سه روش آبیاری، به ترتیب حدود5000، 4000، 3500 متر مکعب در هکتار، در طول فصل رشد میباشد. که آبشویی هرساله را نیز باید به آن اضافه نمود.
انتخاب دور آبیاری درختان پسته به عواملی نظیر بافت خاک، میزان تبخیر و تعرق، شوری آب وخاک، روش آبیاری، سن درخت و میزان آب در دسترس بستگی دارد. در بحث دور آبیاری، باغدار باید به این موضوع توجه داشته باشد که میزان آب در دسترس، از نظر حق آبه با دور آبیاری مناسب درختان پسته مطابقت دارد یا خیر. در شرایط خاص ممکن است نیاز به ذخیره سازی آب و استفاده از آن در زمان مناسب باشد. آبیاری گیاه پسته در دوران نهالی ( سالهای اول و دوم کشت) و در روش آبیاری غرقابی، با دور آبیاری 7 روز انجام می گیرد. از سال سوم تا حدود 9 سالگی که تقریبا شروع محصول دهی اقتصادی بوده و به عنوان درخت بارور محسوب می شود، دور آبیاری 25 تا 35 روز یکبار بسته به نوع بافت خاک اعمال می گردد. البته در صورت محدودیت منابع آبی، دور آبیاری 25 تا 35 روز یکبار بسته به نوع بافت خاک اعمال می گردد. البته در صورت محدودیت منابع آبی، دوره آبیاری 30 تا 40روز روز نیز براي درختان بارور پسته در روش آبیاری غرقابی قابل توصیه می باشد. لازم به ذکر است که سنی که به عنوان سن درخت بارور مد نظر قرار می گیرد بستگی به وضعیت مدیریت باغ و رشد درختان داشته و ممکن است بین 9 تا 15 سالگی متغیر باشد. در روش آبیاری قطره ای، نهال ها در ابتدا یک روز در میان آبیاری می شوند. از سال دوم به تدریج دور آبیاری به 7 روز افزایش یافته و این روند تا 3 سالگی ادامه می یابد. از سال چهارم به بعد دور آبیاری به 15_10 روز یک بار بسته به نوع خاک رسیده و به همین صورت برای یک درخت بالغ ادامه می یابد. در مجموع بر اساس نتایج پروژه های تحقیقاتی مختلفی که در مؤسسه تحقیقات پسته انجام شده است، جدول 6 جهت انتخاب دور مناسب آبیاری درختان بارور پسته، با توجه به مهمترین عوامل تاثیرگذار، نظیر روش آبیاری، بافت خاک و سن گیاه، مورد استفاده قرار می گیرد.
آبیاری درطول فصل مهمترین عملیات داشت می باشد. هرمرحله از رشد به دلایل مختلف،حساسیت خاص خود را نسبت به تامین مقدار کافی آبدار است. حساسیت اجزاء تولید نسبت به تنش آبی به صورت زیردرجه بندی می شود (حساس ترین مرحله رشد در ابتدای فهرست می باشد) :
انتخاب دور آبیاری درختان پسته به عواملی نظیر بافت خاك، میزان تبخیر و تعرق، شوري آب وخاک، روش آبیاری، سن درخت و میزان آب در دسترس بستگی دارد. در بحث دور آبیاری، باغدار باید به این موضوع توجه داشته باشد که میزان آب در دسترس، از نظر حق آبه با دور آبیاری مناسب درختان پسته مطابقت دارد یا خیر. در شرایط خاص ممکن است نیاز به ذخیره سازی آب و استفاده از آن در زمان مناسب باشد. آبیاری گیاه پسته در دوران نهالی ( سال های اول و دوم کشت) و در روش آبیاری غرقابی، با دور آبیاری 7 روز انجام می گیرد. از سال سوم تا حدود 9 سالگی که تقریبا شروع محصول دهی اقتصادی بوده و به عنوان درخت بارور محسوب می شود، دور آبیاری 25 تا 35 روز یکبار بسته به نوع بافت خاک اعمال می گردد. البته در صورت محدودیت منابع آبی، دور آبیاری 25 تا 35 روز یکبار بسته به نوع بافت خاک اعمال می گردد. البته در صورت محدودیت منابع آبی، دوره آبیاری 30 تا 40روز نیز برای درختان بارور پسته در روش آبیاری غرقابی قابل توصیه می باشد. لازم به ذکر است که سنی که به عنوان سن درخت بارور مد نظر قرار می گیرد بستگی به وضعیت مدیریت باغ و رشد درختان داشته و ممکن است بین 9 تا 15 سالگی متغیر باشد. در روش آبیاری قطره ای، نهال ها در ابتدا یک روز در میان آبیاری می شوند. از سال دوم به تدریج دور آبیاری به 7 روز افزایش یافته و این روند تا 3 سالگی ادامه می یابد. از سال چهارم به بعد دور آبیاری به 15_10 روز یک بار بسته به نوع خاک رسیده و به همین صورت برای یک درخت بالغ ادامه می یابد. در مجموع بر اساس نتایج پروژه هاي تحقیقاتی مختلفی که در مؤسسه تحقیقات پسته انجام شده است، جدول 6 جهت انتخاب دور مناسب آبیاری درختان بارور پسته، با توجه به مهمترین عوامل تاثیرگذار، نظیر روش آبیاری، بافت خاک و سن گیاه، مورد استفاده قرار می گیرد.
البته فاکتورهاي کیفی دیگري نظیر زودخندانی و ترک خوردگی پوست سبز پسته نیز تحت تاثیر مدیریت آبیاری قرار دارند. بر اساس تحقیقات انجام شده، کم آبیاری و اعمال تنش خشکی در اواخر فصل بهار مخصوصا در خرداد ماه بیشترین اثر را در افزایش تشکیل این پسته ها و نهایتا احتمال آلودگی مغز پسته به زهرابه آفلاتوکسین دارد.
آبیاری مناسب در تیرماه از اهمیت خاصی برخوردار است. با توجه به این که رشد مغز در این ماه صورت می گیرد، اعمال تنش خشکی به درختان با کم آبیاری، دورهاي آبیاری طولانی و قطع آبیاری در این ماه، اثرات جبران ناپذیری را به همراه خواهد داشت . به طوري که با افزایش شدید درصد پوکی، باعث کاهش قابل ملاحظه ای در میزان محصول نهایی خواهد شد. در برخی از ارقام زودرس، آبیاری کافی در مرداد ماه باعث افزایش قابل توجهی در میزان خندانی محصول می گردد. ولی در اغلب ارقام تجاری، مهمترین آب برای خندان شدن و رسیدگی کامل میوه، آبیاری شهریور ماه و یا آخرین آبیاری قبل از برداشت محصول می باشد.