یکی از آفات کلیدی و درجه اول پسته که در مناطق پسته کاری پراکنده می باشد پروانه چوبخوار پسته می باشد. پروانه ی چوبخوار پسته با نام علمی kermania pistaciella بعد از پسیل مهم ترین آفت درختان پسته می باشد. ایــن حشــره زمســتان را بــه صــورت ســن آخر در داخــل ســر شــاخه ها بــه ســر می بــرد. لاروها اواسط اسفند ماه از شاخه ها خارج و با ایجاد پیله های هرمی شکل خاکستری رنگ روی شاخه ها تبدیل به شفیره می شوند. بـا طـی شـدن مراحـل رشـد بـه حالـت پروانـه (حشـره کامـل) در آمـده و ســپس جفت گیــری و تخم گــذاری را در محــور خوشــه و سرشــاخه جــوان انجــام می دهــد. حشره کامل در اوایل بهار در انتهای شاخه های جوان و روی محور خوشه ها تخم ریزی می نماید و در مراحل اولیه رشد باعث ریزش تعدادی از دانه ها شده و در نتیجه خوشه های آلوده نسبت به خوشه های سالم میوه کمتری دارند. در ادامــه تخم هــا تفریــخ شــده و لاروها از قسـمت مرکـزی خوشـه تغذیـه می کنند و نزدیـک بـه نـوک خوشـه دور می زنــد و ارتبــاط ميوه هــاي انتهايــي را با خوشــه اصلــي قطــع کــرده و در نتيجــه باعــث خشــكيدن ميوه هــاي راس خوشــه می شوند. همچنیـن لاروها در داخـل محـور شـاخه تغذیـه کـرده و در داخـل شـاخه می مانــد و زمســتان را سپری می کند.آغـاز خـروج لاروها از شـاخه هـای آلـوده حـدوداً اوایـل اسـفند و زمانـی می باشد کــه درجــه حــرارت بــه 10 درجــه ســانتیگراد برســد می باشــد. در ایـن هنـگام لاروها سـوراخی را بـه سـمت سـطح شـاخه ایجـاد کرده و از آن خــارج می شوند. در ایـن هنـگام لارو سـوراخی را بـه سـمت سـطح شـاخه ایجـاد مـی کنـد و از آن خــارج میشــود. ســوراخ های خروجــی قابــل مشاهده هستند. لاروها بعد از خـروج بـرای به دنبال محل مناسبی برای شفیره شده به جستجو می پردازد.
انتقـال لاروها از شـاخه ای بـه شـاخه دیگـر توسـط تارهـای ابریشـمی-بزاقی لارو صـورت می گیـرد و پـس از یافتـن محــل مناســب بــا تنیــدن پیلــه هرمــی و خاکســتری روی شــاخه ها و تعـدادی هـم در سـطح زمیـن در لا به لای کلوخه هـا تبدیـل بـه شـفیره می شــوند. دوره شــفیرگی 25-30 روز می باشد. حشــرات بالــغ اوایــل فروردیــن مــاه بــه بعــد ظاهــر و جمعیــت آنهــا در اواســط فروردیــن به حداکثـر رسـیده و تـا دهـه اول اردیبهشـت خـروج حشـرات کامـل ادامــه دارد. ایــن حشــره تنهــا در زمــان کوتــاه شــفیرگی، حشــره بالــغ و تخــم در دســترس بــوده و بقیــه ایــام ســال را درون خوشــه هــا و شــاخه ها می گذرانــد. تخمریــزی بــه صــورت تک تــک روی شــاخه ها، فرورفتگــی زیــر جوانه هــای جانبــی، روی محـور اصلـی خوشـه و به ندرت روی دمبرگ ها نیز مشاهده می شود. حداکثـر تخم ریـزی 2تـا 3 روز بعـد از اوج ظهـور حشـرات بالـغ بـوده و هــر حشــره مــاده حــدود 50 عــدد تخــم می گــذارد. تخم هــا تقریبــا بعـد از یـک هفتـه تفریـخ شـده و لارو از همـان محـل وارد دم خوشـه یــا شــاخه می شود. محــل نفــوذ لارو بــه صــورت نقطــه ســیاه رنگی قابــل مشاهده می باشد. انتقــال لاروها از دم خوشــه بــه شــاخه ها از تیرمــاه اتفــاق می افتــد.
همان‌طور که می‌دانیم شرایط آب‌وهوایی و اقلیمی کشور ما ایران بسیار متنوع است.
درختان میوه با ارقام و گونه‌های مختلف در آن رشد می‌کنند و چه‌بسا که از گذشته‌های بسیار دور کاشت و پرورش آنها نیز متداول بوده است.
کاشتن درختان پسته موهبتی بوده است که نیاکان ما به ساکنان کویر هدیه داده‌اند. کویر خشک و شور، با کاشت این درخت قوی و قدرتمند به مکانی با بازده اقتصادی بالا برای مردمان زحمتکش این مناطق تبدیل‌شده است.
جلوه‌ای دیگر از قدرت نامتناهی پروردگار به رخ انسان کشیده شده است و مردمان این مناطق با چنگ و دندان سعی در حفظ و نگهداری این درختان باوفا و مقاوم از هرگونه آسیب و خسارتی هستند.
پسته اولین محصول کشاورزی صادراتی است که اگر در مناطق پسته خیز ایران کاشته نشود قطعاً محصول دیگری نمی‌تواند جایگزین کاشت آن در این مناطق باشد. ازاین‌رو ضرورت تحقیقات در حوزه افزایش بهره‌وری در صنعت پسته بسیار حیاتی است.
زندگی بشر ارتباط مستقیم با حیات و زندگی سایر موجودات ساکن این کره خاکی دارد. هر جا که مواد غذایی فراوانی وجود داشته باشد انواعی از موجودات ریز و درشت نیز در آن مکان جای می‌گیرند. این مسئله برای محصول پسته هم استثنا نیست.
باغداری پسته شغلی بسیار زمان‌بر است و نیاز به صبر و شکیبایی بسیار دارد تا نتیجه سال‌ها تلاش روزی به بار نشیند.
در این میان موجوداتی پا به عرصه می‌گذارند که حاصل دسترنج چندین ساله باغداران را به یک‌شبه به نابودی می‌کشانند و این دردناک‌ترین قسمت ماجراست.
اندازه پروانه چوبخوار پسته با بال‌های باز یازده تا سیزده میلی متر است. حشرات بالغ این آفت تغذیه ندارند. رنگ پروانه چوبخوار پسته خاکستری بوده و در انتهای بال‌هایش لکه‌های زرد دیده می‌شود. بال‌های جلوی چوبخوار خاکستری تیره بوده و دارای دو لکه زردرنگ هستند. یک لکه زرد بزرگ در وسط بال جلویی و یک لکه زرد کوچک در انتهای بال جلویی قرار دارد. بال‌های عقب پروانه چوبخوار به رنگ زرد روشن و کشیده هستند. این حشرات دارای تخم‌های بیضی شکل و زرد رنگ با سطح بالایی صاف و شیار شیار بوده و تخم‌ها به صورت تک تک، روی فرورفتگی‌های زیر جوانه جانبی، شاخه‌ها، محور خوشه و انتهای شاخه‌های جوان (محل اتصال برگ به شاخه) قرار داده می‌شوند. لاروها در هنگام بیرون آمدن از تخم سفید و ریز هستند و به تدریج که بزرگ می‌شوند رنگ آنها خاکستری تیره می‌شود. لارو سن آخر چوبخوار پسته حدود ده تا دوازده میلی متر طول دارد. لاروهای سن آخر دارای پنج جفت پای شکمی و سه جفت پای سینه‌ای هستند. شفیره این آفت به شکل پیله‌های خاکستری بوده و حدوداً شش میلی متر طول دارد. این شفیره در دو طرف سر عرض بیشتری داشته و هر چه به طرف انتهای بدن این حشرات می‌رویم باریک‌تر می‌شود.
|
نام |
پروانه چوبخوار پسته (کرمانیا) |
|
نام علمی |
Kermania pistaciella |
|
خسارت |
کاهش محصول توسط تغذیه از محور خوشه‌های پسته و خشک شدن دانه‌های انتهایی خوشه، ضعیف شدن سرشاخه‌های پسته |
|
زمستان گذرانی |
لارو درون سرشاخه |
|
تعداد نسل در سال |
یک |
|
نوع مبارزه |
مبارزه تلفیقی |
|
زمان مبارزه شیمیایی |
هنگام پیک ظهور حشرات بالغ |
پروانه چوبخوار پسته یک نسل در سال دارد. زمستان را به صورت لارو سن آخر درون شاخه‌های پسته به سر می‌برد. برحسب دمای هوا لاروها از شاخه‌ها خارج شده و اطراف خود پیله تنیده و تبدیل به شفیره می‌شوند. شفیره‌ها گاهی در شرایط باد و هوای نامناسب که موجب جابه‌جایی لارو می‌شوند، در نقطه‌ای دورتر از سوراخ خروجی لارو خاکستری رنگ، در سطح زمین یا لابه‌لای کلوخه‌ها تشکیل می‌شوند. حشرات کامل چوبخوار به تدریج بر حسب دمای هوا حدوداً در اسفند ماه ظاهر می‌گردند. با توجه به اینکه ظهور پروانه چوبخوار وابسته به شرایط آب و هوایی است، امکان دارد زمان ظهور حشرات کامل و در نتیجه پیک پرواز حشرات در سال‌های مختلف، متفاوت باشد. بر اساس فنولوژی درخت معمولاً پیک پرواز پروانه چوبخوار پسته با تشکیل خوشه‌های گل و باز شدن جوانه‌ها در اغلب ارقام پسته هم‌زمان است.
پروانه‌های چوبخوار پسته پس از جفت گیری بر روی خوشه‌های گل تخم گذاری می‌کنند، معمولاً تخم را بر روی محورهای اصلی یا فرعی خوشه قرار می‌دهند حتی امکان دارد در ارقام پسته که دارای خوشه‌های بزرگ هستند، تخم‌گذاری این پروانه روی چندین محور جانبی انجام شود. زمانی که تعداد خوشه‌های گل کم باشد، پروانه چوبخوار پسته روی شاخه‌های دارای بافت نرم و تازه، روی پهنک در مجاورت رگبرگ اصلی و روی دمبرگ‌ها نیز می‌تواند تخم گذاری نماید.
پروانه‌های چوبخوار پسته پس از جفت‌گیری بر روی خوشه‌های گل تخم‌گذاری می‌کنند، معمولاً تخم را بر روی محورهای اصلی یا فرعی خوشه قرار می‌دهند.
تخم این حشرات زرد رنگ و بیضوی شکل است که شیارهای طولی بر روی آن مشاهده می‌شود.
لاروها از اواخر خرداد تا اوایل اسفند درون کانال‌هایی در مرکز سرشاخه‌ها سپری می‌کنند و بعد از گرم شدن نسبی هوا از دالان‌های تغذیه‌ای خود خارج شده و در روی سرشاخه‌ها و یا بعضا در سطح زمین به شفیره تبدیل می‌شوند.
زمان تفریخ تخم لارو سن اول مستقیماً وارد بافت گیاه شده و شروع به تغذیه می‌کند. لارو با تغذیه از بافت‌های داخلی گیاه و جویدن آنها، دالانی به وجود می‌آورد و به سمت سرشاخه پسته حرکت می‌کند. لاروهایی که روی محورهای اصلی تغذیه می‌کنند، می‌توانند موجب پژمرده و سیاه شده و ریزش خوشه‌های گل شوند در محورهای فرعی نیز تغذیه لارو چوبخوار می‌تواند موجب سیاه شدن و ریزش گل‌های محور فرعی شود.
هنگام تغذیه لارو درون دالانی که داخل خوشه یا سرشاخه ایجاد کرده است، چند مرتبه به سمت بالا و پایین در دو جهت حرکت می‌کند، آوندها را جویده و از بین می‌برد. خوشه‌هایی که به این آفت آلوده هستند معمولاً چند دانه آخرشان خشک می‌شود و این خشک شدگی علامت مشخص وجود چوبخوار در خوشه است، خشک شدن چند دانه انتهای خوشه، معمولاً در اواخر خرداد ماه تا اوایل تیر ماه قابل مشاهده است.
ضعف سرشاخه‌های پسته خسارت دیگری است که پروانه چوبخوار به همراه صدمه به خوشه‌های گل و میوه به درخت وارد می‌آورد. این نوع خسارت خصوصاً در باغ‌هایی که مدیریت ضعیف باغی و شرایط نامساعد آب و هوایی دارد به صورت کوچک ماندن جوانه‌ها و باریک شدن سرشاخه‌ها دیده می‌شود.
در اواخر خرداد و اوایل تیر ماه لاروها از محلی که در آن قرار داند که می‌تواند دم خوشه یا دمبرگ باشد وارد سرشاخه می‌شوند. لاروها کانالی در مرکز سرشاخه ایجاد می‌کنند و حرکت شان درون سرشاخه‌ها بسیار کند است و حدوداً نه تا ده ماه درون سرشاخه‌ها به سر می‌برند و بعد باتوجه به دمای محیط از سرشاخه خارج شده و در محلی مناسب شروع به تنیدن پیله‌های قایقی شکل می‌کنند. حدوداً یک ساعت طول می‌کشد تا پیله تنیده شود. داخل پیله‌ها که بافتی متراکم دارند، لارو تبدیل به شفیره می‌شود، برحسب دمای محیط دوره شفیرگی هفت تا ده روز طول می‌کشد و پس از آن پروانه‌های چوبخوار پسته از شفیره خارج شده و جفت‌گیری می‌کنند.
لارواز سر شاخه خارج شده و تبدیل به شفیره می‌شود. شفیره‌ها درون پیله‌های خاکستری تا قهوه‌ای رنگ و تقریبا مثلثی به طول حدود ۵ تا ۶ میلی‌متر با برجستگی در قسمت جلویی هستند.
حشرات بالغ این آفت پروانه‌هایی با طول ۸- ۱۱ و عرض ۱۱-۱۳ میلی‌متر هستند. بال‌های جلویی تیره رنگ با لکه‌ای کوچک در بخش فوقانی و یک لکه زرد بزرگ در بخش میانی می‌باشند. بال‌های عقبی به رنگ زرد روشن و خنجری شکل هستند. پروانه چوبخوار پسته یک نسل در سال دارد و حشرات کامل در اوایل بهار در باغ ظاهر شده و روی خوشه‌های درختان پسته تخم‌گذاری می‌کنند اما در مواردی که فراوانی خوشه‌ها کم باشد آفت شاخه‌های تازه با بافت نرم، دم برگ و پهنک برگ را نیز برای تخم‌ریزی انتخاب می‌نماید.
خسارت پروانه چوبخوار روی خوشه ها، میوه ها و شاخه ها می باشد. در مورد خوشه ها پس از اینکه تخم ها تفریخ شدند لاروها وارد خوشه شده و در ابتدا به صورت رفت و برگشتی تغذیه می کنند و سپس در نزدیکی نوک خوشه به شکل حلقه ای دور می زنند و ارتباط میوه های انتهایی را از خوشه اصلی قطع می کنند و باعث خشکیدن میوه های انتهایی می شوند.
گاهی تعداد دانه های پسته خشک شده در خوشه به 5 تا 7 عدد می رسد که در این صورت خسارت آفت نسبتا زیاد است. لارو تخم هایی که روی شاخه ها گذاشته می شوند نیز بی درنگ به مغز شاخه نفوذ می کنند و با حرکات رفت و برگشتی خود وایجاد کانال و پر کردن کانال ها با فضولات و ذرات چوب سبب اختلال در رشد شاخه ها می شوند.
بر اساس جمعیت آفت در باغ می توان تصمیم گرفت که مبارزه انجام شود یا نشود بنابراین باید ابتدا جمعیت آفت تخمین زده شود. اگر جمعیت آفت کم باشد و خسارت وارد شده کمتر از هزینه مبارزه باشدلازم نیست مبارزه صورت گیرد. برای تخمین جمعیت این آفت می توان درصد آلودگی خوشه ها را در زمان برداشت محصول تعیین کرد. با توجه به آلودگی دم خوشه ها، تعداد خوشه سالم و آلوده تعیین می شود و سپس درصد آلودگی به دست می آید تا در فروردین ماه نسبت به مبارزه یا عدم مبارزه و انتخاب نوع مبارزه اقدام شود.
زمانـی کـه اسـتاندارد خوشـه بندی 20 دانه در خوشـه باشد بــا حضــور ایــن آفــت 5 دانــه خشــک می شــود، در نتیجــه 25 در صــد دانه هــای هــر خوشــه در اثــر آلودگــی خشــک می شــوند. ایــن خســارت در نیمــی از خوشــه هــای آلــوده مشــاهده می شود. وقتــی درصــد آلودگــی بالا رود و بــه 50 درصــد خوشــه ها برســد چنانچــه عملکـرد یـک هکتـار بـاغ 4 تـن پسـته تـر باشـد، بـا وجـود ایـن آفـت 250 کیلــو پســته تــر بــر اثــر حملــه ایــن آفــت نابــود می شود.
سرشاخه هایی که به آفت پروانه چوبخوار آلوده شده اند نهایتا خشک می شوند و مسلما این شاخه ها قادر به نگهداری جوانه های زایشی و خوشه های احتمالی ایجاد شده نیستند. قرمزی و خشک شدن دانه ها به ویژه در نوک خوشه ها در هنگام برداشت محصول از علائم این آفت می باشد.
هادی زهدی عضو هیات علمی بخش گیاه‌پزشکی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمان، با بیان اینکه پروانه چوبخوار پسته در آغاز فصل بهار به درختان پسته حمله کرده و باعث ریزش خوشه های پسته می شود، اظهار کرد: لاروهای مستقر در مغز سرشاخه ها باعث ضعف سرشاخه ها و در نتیجه ضعف جوانه های میوه و برگ دهنده سال بعد می شوند و خسارات فراوانی به درختان پسته وارد می کنند.
وی ادامه داد: این آفت در سال فقط یک نسل دارد و بیشتر عمر خود را در مرحله لاروی و در قسمت مرکزی سرشاخه ها به سر می‌برد. زمستان گذرانی آن به صورت لاروهای کامل است که از اوایل اسفند شروع به خروج از سرشاخه‌ها می‌کنند و پس از مدت کوتاهی برای خود پیله‌ای نسبتاً ضخیم تنیده و در داخل همین پیله به شفیره و سپس حشرات کامل (پروانه) تبدیل می‌شوند. پروانه‌ها پس از جفت گیری تخم‌های خود را روی اندام‌های تازه روییده گیاه قرار می‌دهند. لاروهای سن اول آفت که مرحله شروع خسارت هستند پس از چند روز از تخم خارج شده و مستقیماً وارد بافت های سبز سرشاخه و یا محور خوشه می شوند.
این متخصص آفات کشاورزی به کنترل این آفت اشاره کرد و گفت: تعیین زمان مبارزه در رابطه با بعضی از آفات پسته از جمله پروانه چوبخوار و شپشک‌ها فوق العاده اهمیت دارد. زیرا با گذشت زمان آفت به مرحله یا مکانی وارد می‌شود که سموم روی آن تاثیر ندارد و درصد موفقیت مبارزه شیمیایی بسیار کاهش می‌یابد. اغلب حشراتی که زمستان گذرانی می کنند، در بهار و با مساعد شدن شرایط محیطی در طبیعت ظاهر می‌شوند، بدین ترتیب می‌توان زمان کنترل آفت را تعیین کرد.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمان در خصوص تعیین زمان مناسب مبارزه گفت: یکی از قدیمی‌ترین روش‌ها بررسی مراحل زندگی آفت در چند سال و تعیین زمان پیک پرواز پروانه ها برای تعیین زمان مبارزه با این آفت است. برای این منظور باید از اواخر اسفندماه تله های فرمونی در باغ به تعداد یک و یا دو عدد نصب شده و با شمارش تعداد پروانه های نر به صورت روزانه اوج پرواز آفت تعیین شود، سپس می توان مبارزه شیمیایی با سموم توصیه شده را انجام داد. سموم مجاز توصیه شده برای این آفت شامل تیودیکارپ، لوفنرون، لوفنرون وفنوکسیکارپ و هگزافلومرون است.
زهدی در ادامه گفت: روش دیگر کنترل این آفت استفاده از پیش آگاهی و داده های هواشناسی است که بر اساس روز درجه زمان اوج پرواز توسط متخصصین گیاه پزشک اعلام می شود. همچنین تعیین زمان مناسب مبارزه با آفات، بررسی و تطابق بیولوژی آفت با مراحل رشد گیاه میزبان نیز راه ها دیگر کنترل آفت پروانه چوبخوار است که در بعضی سال ها ناهماهنگی هایی بین زمان اوج و مراحل رشدی درخت پسته مشاهده می شود و عمدتا به دلایل تغییرات آب و هوایی و جوی ممکن است آفت کمی زودتر و یا دیرتر از زمان تعیین شده ظاهر شود که در این صورت نمی توان از مبارزه حداکثر نتیجه را گرفت.
درصورتی‌که به وجود آفت در باغ خود اطمینان دارید بهتر است حتماً در اواخر اسفندماه سری به باغ خود بزنید. پوستک‌های شاخه‌ها را کنار بزنید و پیله‌های شکل‌گرفته بر روی شاخه‌ها را جدا کنید و در ظرفی یا گونی جمع‌آوری کنید و از باغ خارج کرده و نابود کنید.
توجه: درصورتی‌که باغ شما کوچک است این روش توأم با سایر روش‌ها کاربردی و مناسب است.
فرمون جنسی پروانه (شب پره) چوبخوار پسته، یک ماده ترشحی است که توسط حشرات ماده تولید می‌شود. به‌عنوان تله طبیعی برای جلب و به دام انداختن حشرات نر آفت مورداستفاده قرار می‌گیرد.
این ماده جذاب برای حشرات نر است و با دریافت آن، حشرات نر به سمت جفت خود هدایت می‌شوند.
با توجه به این ویژگی، محققان توانستند این ماده را از بدن حشره ماده استخراج کرده و فرمول شیمیایی آن را شناسایی کنند. سپس با استفاده از روش‌های مصنوعی، این ماده به میزان زیادی تولید شد.
دو روش زراعی که سال‌های اخیر بیشتر موردتوجه قرارگرفته‌اند یکی هرس شاخه‌های آلوده است و دیگری تغذیه.
با هرس کردن شاخه‌های آلوده، خشک، بیمار و ضعیف، مکان زمستان گذران آفات چوبخوار خصوصاً این پروانه موردنظر را نابود می‌کنید.
همچنین با هرس کردن این شاخه‌ها، حرکت شیره گیاهی را به سمت شاخه‌های سالم هدایت کرده و درختان را از آسیب بیشتر چوب‌خوارها نجات می‌دهید.
تغذیه مناسب و صحیح درختان و باغات پسته کمک زیادی به نابودی آفات مخصوصاً چوب‌خوارها می‌کند. زیرا عموماً درختانی بیشترین آسیب را می‌بینند که ضعیف و بیمار باشند. پس تغذیه صحیح در زمان مناسب می‌تواند کنترل مناسبی علیه این پروانه که جزء چوب‌خوارهاست، باشد.
در استفاده از سموم شیمیایی برای مبارزه علیه آفات باید دو نکته مهم را مدنظر بگیرید: اول میزان اثر سموم و دوم زمان دقیق سم‌پاشی.
برای تعیین دقیق‌ترین زمان مبارزه می‌توان از روش مجموع حرارت‌های مؤثر و تله‌های فرمونی استفاده کرد.
برای به دست آوردن زمان آسیب‌پذیر بودن آفت در یکی از این زمان‌ها باید اقدام به مبارزه کرد. یکی زمان اوج خروج لاروها از شاخه‌های آلوده در ابتدای فروردین‌ماه و دومی زمان اوج پیدایش حشرات کامل.
بهترین زمان مبارزه شیمیایی طبق تحقیقات گسترده‌ای که سال‌ها به طول انجامیده است، یک هفته پس از اوج پرواز حشرات کامل می‌باشد. هرساله توسط موسسه تحقیقات پسته کشور برای هر منطقه‌ای اطلاع‌رسانی می‌شود.
درصورتی‌که جمعیت پروانه (شب پره) چوبخوار پسته بالا باشد، توصیه می‌شود که سم‌پاشی در دو نوبت، یکی در زمان پیک پرواز و دیگری یک هفته پس از پیک باشد.
