بشر هزاران سال است که متوجه شده است که خاک های رنگ تیره حاصل خیزتر می باشند. همچنین سال های بسیاری است که بشر به اهمیت مواد هوموسی در بهبود خصوصیات فیزیکوشیمیائی و بیولوژیکی خاک پی برده است. در هرجای کره زمین که خاک و آب باشد مواد آلی و هیومیک نیز وجود دارند. مواد هیومیک محصول سنتز میکروبی است که در سطح کره زمین گسترش یافته است. مواد آلی، کمپوست، هوموس، هومات، اسید هیومیک و اسید فولویک همگی قسمتی از مواد گیاهی پوسیده شده می باشند. این مواد در چرخه زندگی موجودات خاک به عنوان منبع غذایی، انرژی و آب است. در سیستم کشت ارگانیک تعادل بین عناصر غذایی و موجودات خاک اهمیت زیادی دارد. مواد هیومیک در سیستم های کشت رایج چه جایگاهی دارند؟ با توجه به اینکه اکثر خاک های زراعی ایران از فقر مواد آلی رنج می برند و کمی پتانسیل تولید ناشی از آن می باشد، لذا هدف از ارائه این گزارش اهمیت جایگاه مواد هیومیکی در کشاورزی نوین می باشد. مواد هیومیکی قادرند رشد ریشه را تحریک نموده و جمعیت میکروبی خاک را به خصوص قارچ ها را افزایش دهند. همچنین عناصر غذایی را کی لیت نموده و جذب آن را به وسیله ریشه گیاه تسهیل می نمایند و میزان اثر بخشی علف کش ها را افزایش داده و در نهایت سبب بهبود کمی و کیفی محصول می شوند. مواد هیومیک معمولی ترین شکل کربن آلی در طبیعت می باشند. این نوع مواد آلی یکی از ترکیبات کلیدی خاک ها و رسوبات می باشند و در قسمت سطحی کره زمین گسترش زیادی دارند. بیشتر مواد هیومیک خاک به ترکیبات غیرآلی (رس و اکسیدها) پیوند شده اند و قسمت کمتری از آن در خاک محلول است. از ویژگی های مهم مواد هیومیک توانایی آنها در ترکیب شدن با یون های فلزی، اکسیدها و منیرال ها رسی است. برخی از این آلکان ها، اسیدهای چرب و آفت کش ها برهمکنش ایجاد نمایند. کشاورزان به منظور سرعت بخشیدن به جوانه زنی بذور و بهبود رشد ریزوم از کودهای هوموسی استفاده می کنند. این مواد قادر هستند که انتقال اکسیژن را بهبود داده و تنفس را تسریع نمایند و از این طریق جذب مواد غذائی توسط گیاه افزایش می یابد. استفاده از این مواد در خوراک دام سبب تسهیل در سیکل تولید مثل، مقاومت به بیماری ها و سرعت بیشتر رشد دام می شود.
نیاز جامعه، اقتصادی بودن و اهمیت اکولوژیکی آن دانست. پیشرفت تکنولوژی، علوم پزشکی و مشخص شدن اثرات سوء و ناهنجار بقایای مواد شیمیایی در تولیدات کشاورزی که باعث بروز سرطان ها و اثرات مضر بر روی سلسله اعصاب در انسان و حیوان گردیده منجر به هوشیاری جوامع و استقبال از تولیدات عاری از هرگونه باقیمانده شیمیایی شده است. استفاده از حشرات مفید و کود سبز از خانواده لگومینوز مثال هایی از کشت ارگانیک هستند. به خصوص در سال های نخست کشاورزی ارگانیک، در اثر برقراری تعادل مناسب میان اجزای بیولوژیکی در این سیستم، حاصلخیزی خاک بالا رفته و باعث از بین رفتن علف های هرز و جلوگیری از فرسایش خاک شده است. در چنین سیستمی نظر به بهبود قدرت حاصلخیزی اک و شرایط بیولوژیکی خاک و گیاه، بروز امراض و آفات به حداقل رسیده و نیازی به استفاده از سموم یا کودهای شیمیایی نبوده و هدف حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست نیز بدست خواهد آمد. از دیگر دلایلی که باعث ترغیب زارعین به کشاورزی ارگانیک شده است. بالا بودن میزان سود حاصله که باعث ترغیب زارعین به کشاورزی ارگانیک شده است. بالا بودن میزان سود حاصله به دلیل قیمت بالای این تولیدات و عدم وجود واسطه ها برای فروش این گونه محصولات است. یکی دیگر از دلایلی که باعث ترویج کشاورزی ارگانیک می شود آگاهی مردم از مضرات مصرف مواد شیمیایی در تولید محصولات کشاورزی است. لذا آگاهی جوامع از ایمنی غذایی و حفاظت محیط زیست و در نتیجه سلامتی جوامع می تواند از طریق تحقیق و برنامه ریزی دقیق کشاورزی ارگانیک حاصل گردد.
تخریب ساختمان خاک و فرسایش آن
آلودگی محیط زیست
خطر مسمومیت مواد غذایی
افت کیفیت مواد غذایی
مصرف انرژی زیاد است
از نظر اقتصادی پرخرج است
اثرات کمبود مواد آلی در خاک
کاهش انرژی در خاک
کاهش فعالیت میکروارگانیسم ها
کاهش چرخه عناصر غذایی در خاک
کاهش مواد غذایی مورد نیاز گیاه
کاهش حاصلخیزی خاک و عملکرد محصول
در کشاورزی ارگانیک کوددهی نباید تنها به منظور رفع نیازهای گیاه انجام شود، بلکه تغذیه موجودات زنده خاک نیز باید مدنظر قرار گیرد. به عبارتی باید خاک را تغذیه کرد و اجازه داد تا خاک گیاه را تغذیه نماید. در این صورت است که روابط متعادلی بین خاک و گیاه به وجود می آید که ضامن سلامت و بقای هر دو می باشد.
استفاده بی رویه از کودها و آفت کش های شیمیایی باعث آلودگی آب، هوا و خاک می شود. طی این فرآیند آفت های موجود نسبت به سموم شیمیایی مقاوم شده و آفت های جدیدی نیز تظاهر می یابند. از طرفی سلامتی خاک نیز تحت تاثیر قرار می گیرد و مقدار جذب برخی عناصر ریز مغذی مانند روی، مس و آهن پس از مدتی در خاک کاهش می یابد. در اثر این عوامل میزان تولید کشاورزان هر ساله کاهش می یابد. با توجه به اهمیت رفع نیازمندیهای جمعیت رو به رشد انسان، چگونه می توان بدون آلوده کردن آب، خاک و هوا عمواره عملکرد بیشتری از محصولات کشاورزی به دست آوریم؟ پاسخ این سوال در کشاورزی ارگانیک نهفته است. کشاورزی ارگانیک، حفاظت از حاصلخیزی خاک و افزایش تولید محصول با کمترین تکیه بر استفاده از مواد شیمیایی است. از طرفی باید از نظر اکولوژیکی مناسب، از نظر اقتصادی توجیه پذیر و از نظر اجتماعی مطلوب باشد. در واقع هدف این سیستم کشت، حفظ و نگهداری منابع است. بعضی از متخصصین که بر جنبه های اکولوژیکی سیستم های زراعی تاکید می کنند، آن را کشاورزی پایداربیولوژیک، اکولوژیک، طبیعی و یا جایگزین می نامند. بعضی دیگر که به پویایی منابع اکوسیستم زراعی توجه دارند، آن را کشاورزی کم نهاده یا کارآمد از نظر انرژی می نامند. برخی دیگر از متخصصین بر جنبه های اجتماعی و اکولوژیکی تاکید دارند و بعضی دیگر عملیات خاصی را بر اساس روابط اکولوژیکی و اجتماعی در نظر می گیرند که به آن بیو دینامیک می گویند.
کشاورزی ارگانیک یک فرآیند بیولوژیکی است و سعی در تقلید کردن از خصوصیات کلیدی یک اکوسیستم طبیعی دارد، ولی عملکرد حداکثر از اهداف آن است. کشاورزی ارگانیک باعث پیچیدگی اکوسیستم زراعی می شود، کارایی چرخش عناصر غذایی در این نوع کشاورزی افزایش می یابد و از خورشید به عنوان منبع اصلی انرژی برای به حرکت درآوردن سیستم بهره برداری مطلوب استفاده می شود. خاک در کشاورزی ارگانیک به عنوان یک سیستم زنده در نظر گرفته می شود و مدیریت آن باید در جهت افزایش تنوع باشد. سیستم های شخم باید طوری انتخاب شوند تا طی آن، فرسایش، فشردگی و اکسیداسیون به حداقل برسند و خاک تا حد امکان همواره دارای پوشش گیاهی باشد. در کشاورزی ارگانیک پیچیدگی و تنوع باید برقرار شود، این امر نیاز به حفظ انواع گیاهان و زیستگاه ها در مزرعه دارد. از آفت کش ها در این نوع کشت و کار باید با احتیاط استفاده شود تا از هر آلودگی یا اختلاط در اکوسیستم اجتناب شود. این مواد باید برای آفات اختصاصی در نظر گرفته و بکار برده شوند به نحوی که کاربد آنها برای پستانداران حداقل سمیت را داشته باشد. در حقیقت دو اصل کلیدی در کشاورزی ارگانیک وجود دارد که در آن استفاده از مواد شیمیایی بخصوص آفت کش ها و کودها باید به حداقل برسد و مزرعه به صورت جامعه نگریسته شود. شایان ذکر است که سیستم های پایدار البته تنها نوعی بازگشت به گذشته نیست، چراکه در آن مفاهیم جدید و قدیمی تلفیق شده و از تکنولوژی استفاده می شود. طراحی و مدیریت سیستم کشاورزی پایدار باید بر اساس اصول تکنولوژی باشد. در این روش اثرات متقابل بین اجزا و فرآیندهای اکوسیستم های زراعی موضوع اصلی است.
اهداف زیست محیطی کشاورزی پایدار عبارتند از:
توازن زیست بوم، عدم آلودگی شیمیایی، آب و خاک تمیز، مدیریت تولید بر مبنای اگرو اکوسیستم، حفظ منابع طبیعی، حاصلخیزی بالای خاک و مدیریت مخاطرات زیستی در فعالیت‌های کشاورزی.
اهداف اصلی اجتماعی کشاورزی پایدار عبارتند از: احترام به فرهنگ محلی، تأمین نیازهای محلی، توانمندسازی زنان و خانوار کشاورز، پایداری در مشارکت محلی، انطباق دانش بومی و تجربیات امنیت و سلامت غذای جامعه و شرایط کاری حرفه‌ای خوب برای کشاورز.
اهداف اصلی اقتصادی کشاورزی پایدار عبارتند از: دسترسی و ورود به بازار مناسب و تجارت منصفانه، افزایش بهره وری اقتصادی تولید، پایداری اقتصاد خانوار تولیدکننده، افزایش تولید و ارزش افزوده تولیدات، کاهش هزینه‌های تولید، بازده خوب و مداوم، کاهش نهاده‌های بیرونی، بهترین استفاده از منابع محلی.
به طور کلی این اهداف را می‌توان در دو قالب زیر دنبال کرد:
الف) تغییر روش از تأکید بر تولیدات بیشتر محصولات کشاورزی به سمت کاهش هزینه‌ها با توجه به بهبود کیفیت فراورده‌ها و زمینه سازی و جایگزین کردن نهاده‌های گران و مضر (کودهای شیمیایی، آفت کش‌ها، علف کش‌ها) با روش‌های تولید از طریق به کارگیری دانش و آگاهی کشاورزی اکولوژیکی، نیروی کار و تکنیک‌های غیر شیمیایی.
ب) حمایت از اکولوژی گیاهی و گونه‌های جانوری در تمامی زمینه‌ها برای استقرار یک اکوسیستم کشاورزی به عنوان روش پیگیری مؤثر در برابر طغیان و شیوع آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز.
کشاورزی ارگانیک یک سیستم تولید است که از مصرف کودهای مصنوعی، آفت کش ها و تنظیم کننده های رشد و افزودنی های خوراک دام، اجتناب می ورزد. سیستم های کشاورزی ارگانیک جهت حاصلخیزی خاک و تقویت عناصر غذایی آن، همچنین کنترل حشرات، علف های هرز و سایر آفات، به استفاده از روش هایی از قبیل تناوب زراعی، استفاده از بقایای گیاهی و کودهای دامی، استفاده از بقولات در تناوب، کود سبز، پس مانده های آلی خارج و کنترل بیولوژیکی، متکی می باشند.
کار اصلی کشاورزی ارگانیک، کارهایی برای تقویت و احیاء خاک است، از جمله محصولات پوششی، تناوب کشت و حداقل کاشت. این روش‌ها سلامت طبیعی خاک را تقویت می‌کنند و به خاک در انسجام بیشتر کمک می‌کنند و فرسایش را به حداقل می‌رسانند.
تولید کودهای شیمیایی کشاورزی به سوخت‌های فسیلی وابسته است و اجتناب کشاورزی ارگانیک از این موارد باعث کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی می‌شود. همچنین، اقدامات ارگانیک با نگه داشتن کربن در خاک به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک می‌کند.
کشاورزی ارگانیک به حفظ تنوع گیاهی و جانوری بیولوژیکی، گرده افشان‌ها و شکارچیان آفات کمک می‌کند.
هنوز باید در مورد تاثیر استفاده از مواد اصلاح شده ژنتیکی چیزهای زیادی یاد گرفته شود. کشاورزی ارگانیک از این موارد تا زمانی اجتناب می‌کند که اطلاعات بیشتری جمع آوری نشده‌اند.
هرچند کشاورزان ارگانیک از هزینه‌های مربوط به ورودی‌های خارجی اجتناب می‌کنند، اما فرایند کشاورزی ارگانیک بسیار پرمصرف است و شامل بسیاری از هزینه‌های اجرایی دیگری است که تحملش برای کشاورز دشوار است.
بسیاری از روش‌های کشاورزی ارگانیک برای کشاورزان مدرن ناشناخته هستند، و بنابراین برای یادگیری روش‌های مناسب و بهترین عملکردها به آموزش گسترده نیاز دارند.
از آنجا که کشاورزی ارگانیک به تناوب کشت وابسته است، همه محصولات برای کشاورزان درآمد یکسانی ندارند. سیستم جریان اصلی وابستگی به یک یا چند محصول را تقویت می‌کند.
بدون اتکا به کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات، ممکن است کشاورزان در خطر از دست دادن بخش‌های زیادی از محصولات باشند. آموزش و پشتیبانی برای ایجاد سیستم پایداری که محصولاتی با بازده کافی برای کشاورزان تولید کند ضروری است.
مطالعات بسیاری بر روی محصولات ارگانیک و اثرات آن ها بر سلامتی انسان ها وجود دارد. به طور مثال در یک مطالعه نشان داده شد، در یک جامعه ای که به صورت منظم محصولات کشاورزی ارگانیک استفاده می کنند تا 25 درصد میزان سرطان خصوصا در زنان کاهش پیدا می کند. البته این مطالعه نشان نمی دهد که به طور حتمی استفاده از محصولات ارگانیک می تواند از به وجود آمدن طیف گسترده ای از سرطان ها جلوگیری کند. اما این مطالعه نشان می دهد افرادی که مواد غذایی ارگانیک استفاده می کنند کمتر به سرطان لنفو غیر هوچکین مبتلا می شوند. همچنین خانم ها و زنانی که از این محصولات استفاده می کنند کمتر در معرض سرطان پستان قرار می گیرند. البته بسیاری از مطالعات نیز نشان می دهند که مصرف مواد غذایی ارگانیک ارتباطی با سلامت انسان ها و همچنین جلوگیری از به وجود آمدن بیماری سرطان ندارند. اما به طور کل با توجه به اینکه شیوه کشاورزی دراین نوع محصولات سالم تر است و بر اساس قواعد از پیش تعیین شده انجام می شود. بسیاری از محققان باور دارند که استفاده از مواد غذایی ارگانیک می تواند به سلامت انسان ها کمک کند.
مطالعات نشان داده که برخی از مواد غذایی می توانند میزان زیادی آفت کش ها را به خود جذب کنند. از این مواد غذایی می توانیم به سیب، فلفل دلمه، خیار، کرفس، سیب زمینی، انگور، گوجه گیلاسی، کدو حلوایی، شلیل، هلو، اسفناج، توت فرنگی و فلفل تند اشاره کنیم. بهتر است که تمامی این محصولات به صورت ارگانیک پرورش پیدا کنند و توسط افراد مصرف شوند. همچنین برخی از محصولات نیازی نیست که به صورت ارگانیک مصرف شوند. چرا که مطالعات نشان داده این مواد غذایی اثرات کمتری از سموم را دریافت می کنند. از این مواد غذایی می توانیم به مارچوبه، پیاز، پاپایا، آناناس، نخود شیرین، سیب زمینی شیرین، گریپ فروت، طالبی، آوواکادو، قارچ، کلم، ذرت شیرین، بادمجان، کیوی و انبه اشاره کنیم.
