«پرونده معجزه آبخیزداری»؛ یکی از فنون آبخیزداری برای حفاظت از خاک و آب و مهار سیلاب، عملیات خاک ورزی و اصلاح جهت شخم در دیمزارها است. تغییر کاربری اراضی مرتعی به زارعت دیم همراه با شخم اراضی در جهت شیب باعث افزایش تلفات خاک توسط فرسایش آبی می شود. افزایش تلفات خاک در اثر شخم در جهت شیب رابطه مستقیمی با درجه شیب زمین دارد. تعیین حد مجاز شیب اراضی می تواند ملاک و شاخصی برای کاهش فرسایش خاک در دیمزارها به عنوان یک اقدام مدیریتی و به زراعی باشد.
عملیات خاک ورزی علاوه بر تأمین بستری مناسب برای رشد بذر در مناطق نیمه خشک می تواند مزایای زیر داشته باشد:
افزایش نفوذ بارش ها در خاک و کاهش رواناب
حفظ و افزایش مواد آلی در خاک
کاهش تبخیر از سطح خاک و کنترل علف های هرز و کاهش مصرف آب توسط آنها.
با توجه به رشد جمعیت و نیاز انسان به منابع بیشتر غذایی، هر ساله سطوح قابل توجهی از جنگل ها و مراتع تبدیل به زراعت دیم شده و بدون توجه به قابلیت اینگونه اراضی، اقدام به کشت و کار بر روی آنها می شود. این امر موجب هدر رفت مقادیر متنابهی از خاک حاصلخیز شده که به دلیل شرایط اقلیمی معمولا فرایند خاکسازی قادر به جایگزین نمودن خاک فرسایش یافته نمی شود و پس از مدتی اینگونه اراضی به صورت متروکه رها می شوند.
**کاهش 90 درصدی فرسایش خاک با اصلاح شیوه شخم
با توجه به سطح زیر کشت 11.3 میلیون هکتاری اراضی زارعی در سال 95-96 که 45.8 درصد آن یعنی حدود 5 میلیون هکتار آن دیم می باشد و اهمیت توجه به مدیریت روش های خاک ورزی در این اراضی مشخص می شود. طبق بررسی های انجام شده، در ایستگاه تحقیقاتی سهرین- قره چریان دو روش شخم در جهت شیب و عمود بر جهت شیب در تولید رواناب، رسوب و تولید گندم دیم در طبقه شیب 8 درصد مورد مقایسه قرار گرفتند. طبق این تحقیقات، مزایای زیر برای شخم عمود بر جهت شیب به اثبات رسیده است:
- کاهش 90 درصدی فرسایش خاک
- افزایش 23 درصدی تولیدات کشاورزی
- افزایش 83 درصدی نفوذ آب به زمین و کاهش رواناب
توضیح بیشتر آنکه از هر هکتار این اراضی در شخم در جهت شیب سالانه 85.9 متر مکعب آب خارج شده که به همراه خود 2.2 تن در هکتار خاک حاصلخیز را از طریق فرسایش از عرصه خارج می سازد. در حالی که در روش شخم عمود بر جهت شیب، فقط 14.4 متر مکعب آب (83 درصد یا 6 برابر کمتر) از عرصه خارج شده و ما به التفاوت یعنی 71.5 متر مکعب در خاک نفوذ کرده و رطوبت خاک را افزایش داده است. به همین دلیل میزان فرسایش خاک و تولید رسوب هم به 0.2 تن در هکتار (90 درصد یا 11 برابر کمتر) کاهش می یابد. در چنین شرایطی میزان عملکرد گندم دیم منطقه از 924 کیلو به 1136 کیلو در هکتار (23 درصد) افزایش یافته است
