ورس ساقه (Lodging) به حالتی گفته می شود که ساقه اصلی از حالت عمودی منحرف شده و ساقه ها روی یکدیگر می خوابند. ورس در غلات موجب تشدید آفات و بیماری ها می شود. به دلیل بالا رفتن میزان حرارت و رطوبت در بین غلات، در این محیط آفات و عوامل قارچی و باکتریایی بهتر می توانند رشد و تکثیر یابند؛ در نتیجه خسارت های جبران ناپذیری را در این گیاهان به وجود می آورند.
هنگامی که ساقه می شکند، از انتقال آب و مواد غذایی به اندام های هوایی گیاه جلوگیری و در نهایت اندام های هوایی کاملا خشک می شود. زمانی که مزرعه دچار ورس شود پنجه زنی دیرتر از حالت عادی رخ خواهد داد. برداشت محصول نیز دچار مشکل می شود؛ به طوری که حتی اگر محصول به پنجه زنی برسد و دارای خوشه و دانه باشد، باز هم عملا برداشت نخواهد شد.
خوابیدگی یا ورس گندم و جو
در گندم و جو زمانیکه ساقه به خوشه رفته و تحمل افزایش وزن دانه‌‌ها را ندارد، رشد ایستا یا افراشته ساقه کم شده و خم می‌شود و اصطلاحا می‌گویند گندم و جو ورس کرده یا خوابیدگی گندم و جو اتفاق افتاده است.
متاسفانه زمانیکه گندم و جو در مراحل ظهور خوشه و بعد از آن ورس کند دیگر امکان جبران وجود ندارد، از این نظر که گیاه وارد فاز زایشی شده و در این مرحله رشد رویشی متوقف شده و بیش تر ذخایر بسمت پر شدن دانه ها است. گاهی اوقات عوامل طبیعی مانند باد و باران شدید و تگرگ نیز ورس گندم و جو را تشدید میکنند.
در ذرت و سورگوم ، سیستمهای ریشه ای وسیع و قوی وساقه های جوان تنومنت مانع از ورس در مراحل اولیه رشد گیاه می شوند . عمل ورس در گیاهان در ارقام در حال مسن شدن این گیاهان در آخر ف صل بعد از بلوغ فیزیولوژیکی زمانی که وزن دانه حداکثر است وساقه گیاهان به دلیل انتقال کربوهیدراتها از منبع به مخزن ضعیف شده است و به دلیل توقف فتوسنتز در حال جایگزینی نیست بیشتر شایع است.
ساقه های بیمار ، صدمه دیده و هوا دیده ممکن است بعد از بلوغ فیزیولوژیکی ورس را در این گیاهان افزایش دهند زیرا آنها اغلب در مزرعه خشک می شوند.
ورس در گیاهان مانعی برای تولید عملکرد بالای دانه می باشد و بیانگر محدودیت شدید برای افزایش پتانسیل عملکرد می باشد . توسعه غلات باکاهش ارتفاع آنها نشاندهنده اقدم بزرگی به سوی جلو می باشد .گیاهان پاکوتاه به دلیل کاهش مقاومت به باد در آنها فشار کمتری روی ریشه ها یا بخشهای پایینی ساقه اعمال میکنند. عملیات تولید باید با هدف عرض صحیح ردیفها باشد به طوری که نفوذ نور خورشید به میانگره های پایینی تمایز سلول ها و نه طویل شدن آنها را تحریک کند.
عملیات اصلاح نباتات ومدیریت باید ترکیب شوند تا مشکل ورس در گیاهان را کاهش دهند . ورس در گیاهان مشکلی است که احتمالاٌ به طور کامل حذف نمی شود . در حالی که فشار جمعیت تقاضا برای غذا را افزایش می دهد ودر حالی که پیشرفت تکنولوژی پتانسیل عملکرد دانه را افزایش می دهد ورس احتمالاٌ به عنوان یک مورد همیشه باقی خواهد ماند.
در پاره ای از مناطق عوامل مختلفی نظیر زیادی ازت درخاک ، کمبود سیلیس در محل گره های ساقه ، تراکم بیش از حد نبات در واحد سطح ، بارندگی شدید ، آبیاری بیش از اندازه ، ریزش باران به صورت رگبار شدید – سرایت برخی از بیماریهای قارچی ، ارتفاع زیاد نبات وفواصل زیاد بین گره های ساقه ، سبب خوابیدگی ساقه یولاف و در نتیجه بعضی اوقات موجب جلوگیری از ادامه رشد نبات وکاهش مقدار محصول می شود که در چنین مواردی بهتر است از ارقام پا کوتاه ومقاوم در برابر ورس استفاده شود.
خم شدن ساقه ها از پایین گیاه
شکستن ساقه در هر نقطه ای از آن
ورس ریشه
میزان خسارت ناشی از ورس به عواملی همچون درصد خوابیدگی(چه میزان از گیاهان در مزرعه دچار خوابیدگی شده)، شدت خوابیدگی که می تواند از ورس کم تا شدید باشد و همچنین مرحله ی رشد گیاه که در چه مرحله دچار ورس می شود (پنجه زنی، ساقه رفتن، خوشه دهی، گرده افشانی، گل دادن، دانه بستن، شیری شدن دانه ها) بستگی دارد.
اگر طی سال های گذشته درگیر ورس یا خوابیدگی بوده اید، بهتر است احتیاط بیشتری کنید و تمام موارد مذکور را رعایت نمایید. در مرحله اول رقم مناسب انتخاب نموده و در نحوه کاشت، نوع خاک و حتی شیب خاک دقت لازم را به عمل آورید تا از بروز مشکلات احتمالی تا حد امکان جلوگیری شود. متاسفانه سالانه مقدار زیادی از زمین های کشاورزی زیر کشت غلات، دچار ورس می شوند و خسارات جبران ناپذیری به کشاورزان وارد می شود که با رعایت موارد مذکور تا حد زیادی می توان از میزان خسارت ناشی از خوابیدگی غلات جلوگیری کرد.
